پيَشةكي‌ية بةناوبانگةكةي گولَستاني سةعدي بة كوردي

ثيَشةكي‌يةكةي

طولَستاني سةعدي

دوكتؤر سؤران كوردستاني

كردووية بة كوردي

(هةزار و سيَسةد و حةفتا و دووي هةتاوي)


بة ناوي خوداوةندي بةخشار و ميهرةبان

ضةند وتةي ثيَويست

زمانثاراوترين رةوانبيَذاني ئيَراني، شيَخي مةزن، موشرفودين، موسليحي كورَي عةبدولَلآ، ناسراوة بة (سةعدي شيرازي) كة دانةري طولَستانة.

سةعدي لة يةكةم دة‌هةي سةدةي حةوتةمي هيجريدا ضاوي بة جيهان ثشكووت. هةر لة جةنطةي مندالَي‌يةوة لة ديداري باوك بيَ‌بةش بوو. بة هةتيوي داهات. ئةوسا ضووة مةكتةب، هةتا رؤذطار لةويَوة ريَي نيزاميةي بةغداي خستة بةر. سةعدي لة بةغادا لة ئاسانةي دوو مامؤستاي ثاية‌بةرزدا ضؤكي دادا. يةكةمينيان: جةمالَوديني عةبدورَةحمان ئةبولفةرةجي ئيبني جةزري (وةفات: شةش سةد و سي و شةشي هيجري قةمةري) كة مامؤستاي زانستطاي موستةنسةرييةي بةغدا بووة. و دووةمينيشيان: شةهابةديني ئةبوحةفس عومةر ئيبني موحةممةد (خاوةني عةوارفولمةعارف، وةفات: شةش سةد و سي و دووي هيجري) بووة كة سةعدي بة «شيَخي داناي مورشيد» يادي كردووة. جا سةعدي لة خزمةتي ئةم دوو مامؤستايةدا ثيَطةييشت و ئةوسا شةوقي سةفةر و طةشتي ئافاق و ئةنفوس كةوتة سةري. بةم جؤرة ماوةي سي و ضةند سالَ لةم ريَيةدا هاتوضؤي كرد و كؤشا و فرةييَك سةختيي كيَشا.

شيَخي مةزن لةو سالآنةدا ريَي كةوتة عيَراق، شام، ئاسياي بضووك، حيجاز، مةككة و حةبةشة. ماوةييَكيش لة جاميعةي ديمةشق و بةعلبةك‌دا ماوةيةوة و خةريكي دةرس وتنةوة و وةعز بوو.

سةرةنجام كةلَكةلَةي ديداري نيشتمان تاقةتي تاق كرد و بةرةو ئيَران طةرَاندي‌يةوة. لةم كاتةدا، خةلَكي ناوضةي ثارس لة ذيَر دةسةلآتي ئةتابةك موزةفةرةدين ئةبووبةكري كورَي سةعدي زةنطي‌دا (شةش سةد و بيست و سيَ ــ شةش سةد و ثةنجا و هةشتي هيجريي قةمةري) ئةذيان. سةعدي لة بارةطاي ئةم ئةتابةكةدا بوو بة خاوةني ريَز و ثايةييَكي بةرز؛ بةتايبةت لة سةردةمي وةليعةهد سةعدي كورَي ئةبووبةكردا طةييشتة مةقاميَكي هةرةبةرز. نازناوي «سةعدي»يشي هةر لة ناوي ئةم وةليعةهدةوة وةرطرتووة.

سةعدي لة سالَي شةش سةد و ثةنجا و ثيَنجي كؤضيدا، دةستي داية هؤنينةوةي (بووستان). ئةم كتيَبةي لة دة بةشدا، بة شيَوةي مةسنةوي و لة قالَبي (بةحري موتةقارب)دا، بة ناوي ئةتابةك ئةبووبةكري سةعدي زةنطي تةواو كرد.

هيَشتا سالَيَك بةسةر هؤنينةوةي بووستانا تيَنةثةرَيبوو، كة شيَخي مةزن لة سالَي شةش سةد و ثةنجا و شةشي هيجريدا دةستي كردة داناني (طولَستان) و ئةم كتيَبةشي بة ناوي سةعدي كؤرَي ئةبووبةكري زةنطي لة قةلَةم دا.

(طولَستاني سةعدي) خةملَيوة بة ثةند و ئامؤذطاري و رازاوة بة سةدان حيكايةتي ئةخلاقي و ئامؤذطاريدةر. وةهةروةها، ئةبيَ بوتريَ كة بيرتيذي و وردبيني لة مةبةستةكاني كؤمةلآيةتيدا، تايبةتمةندي‌ييَكي زؤر لةبةر ضاوة لة طولَستانا. هةر بةم جؤرة، فةلسةفة و حيكمةت و دين و عيرفان هةويَني سةرثاكي ماكي طولَستانة. وتةي سةعدي زؤر جار رةقة، بةلآم هةميشة راستة. رةخنةطرانةية، بةلآم دةرمانةكةشي بؤت ئةطريَتةوة و ريَي ضارة كردنيشي ثيَت نيشان ئةدا.

سةعدي شاعيريَكي هةرة ضاكة و مامؤستاييَكي طةورةي ئةخلاقة و بليمةتيَكي تاكانةي ئافاقة. وتةكاني بة تيَثةرَيني كات ناذاكيَ. هةميشة شيرينة و تاهةتاية دلَنشينة.

لة ناو كوردةواريدا، وةكي بيستبيَتم، (مةلا مستةفاي سةفوةت) طولَستاني وةرطيَرَاوةتة سةر كوردي، بةلآم من ئةم طولَستانة كورديكراوةم نةديتووة. ئةوةي ليَرةدا ثيَشكةشت كراوة، ثيَشةكي‌ية بةناوبانطةكةي طولَستانة كة بة شيَوازيَكي تايبةت و بة بيَ‌ضاوليَ‌برَين لة هةر ضةشنة دةقيَكي كورديي طولَستان، وةرمطيَرَاوةتة سةر زواني شيريني ئةدةبيي كوردي. هيوادارم كاريَكي بةسوودم كردبيَ و رةنجم لةم ريَيةدا بة خةسار نةضووبيَ. جا هةر خوداية كة كارسازي كارانة ..

ثيَشةكي‌ية بةناوبانطةكةي

طولَستاني سةعدي

بة ناوي خوداي بةخشاري ميهرةبان

سثاس هةر بؤ خوداية كة طةورة و تواناية. ستايشي هؤي قوربةتة و شوكرانة‌وتني مايةي رةحمةتة.

كيَ بيَ بةرَاستي بة دةست و زوبان

بكا سوثاسي خوداي ميهرةبان

ئةي خانةداني داوود سوثاسطوزار بن، كةميَ لة بةندةكاني من سوثاسويَذن.

بؤ بةندة ضاكة لةبةر تاواني

روو كاتة دةرطاي ثاكي يةزداني

ئةينا شاياني شةئني رةبباني

هيض ناوةشيَ لة، هيَزي ئينساني

باراني رةحمةتي بيَ‌ذماري طشت لاييَكي تيَراو كردووة و خواني رةحمةتي بيَدريَغي هةموو جيَ‌ييَكي ثاراو كردووة. ثةردةي ئابرَووي بةندةكاني خؤي بة تاواني ئاشكرا نادرَيَ و رزق و رؤزي‌يان بة طوناهي دزيَو نابرَيَ.

ئةي ئةو خودايةي لة طةنجينةي غةيب

طاور و فةلة، رؤزيخؤرت هةس

دؤسان ضؤن ئةكةي بيَوةري و بيَ‌بةش

تؤ كة بةزةييت بؤ دوذمنان هةس

باي شةمالَي راسثاردووة كة رايةخي سةوزة رابخات، و دايةي هةوري بةهارةي ناردووة كة كيذي رووةك لة بيَشكةي زةويدا ثةروةردة بكات. خةلآتي نةورؤزانةي طةلآي سةوزي كردووةتة بةر طولَةكان و بة هناردني وةرزي بةهار، كلآوي شكؤفةي ناوةتة سةر كؤرثةلَةي ضلَةكان.

شيرةي زةليَ بة هيَزي وي بووةتة ماكيَكي شيرين و بةلةززةت، وة تؤمةي خورماييَ بة هؤي ثةروةردة كردني ئةو بووة بة داريَكي بةرز و بةهةيبةت.

هةور و با و مانط و خؤر، ضةرخ و فةلَةك، ثاكاري تؤن

تاكوو نانيَ بيَتة دةستت، بيَ‌منةت، بيَ‌ضةند و ضؤن

طشت لةبؤ تؤ هةولَ ئةدةن، فرمانبةري ثرَكاري تؤن

شةرتي ئينسافت لة بير بيَ، وةك ئةمةطناساني كؤن

ئةطيَرَنةوة لة سةرؤك و فةخر و رةحمةتي عالةم و هةلَبذاردةي بةرةي ئادةم، كةمالَي طةردشي رؤذطار، موحةممةد ناردراوي ثةروةردطار (دروودي خواي لةسةر بيَ):

شةفيـَعي تؤ، سةرؤكي تؤ، رةسوولي عةرشي رةبباني

جوان و ضاك و ليَوبةبزةي، دياريكراوي سوبحاني

بؤ ديني ئوممةت، تؤ ثشتيواني

رزطاريدةري، تؤ كةشتيواني

طةيي بة بةرزي، بة هؤي كةمالَي

تاريكي رةوي، لةبةر جةمالَي

رةوشتةكاني هةموويان عالي

هةزاران سلآو لة خؤي و ئالي

(كاتيَ يةكيَ لة بةندةكاني تاوانباري ثةريَشان رؤذطار، دةستي بة هيواي ليَخؤشبوون بةرةو بارةطاي حةق ـ بةرزي بةرزةناو ـ هةلَيَنيَتةوة، خوداي بةرزةناو ئاورَي ليَ ناداتةوة. بةندة ديسان طازي دةكات، ئةو هةميسان ئاورََ ناداتةوة. ئةمجار بةندة بة ثارَانةوة و لالآنةوة بانطي دةكات. حةق، ثاكي بيَخةوشي بةرزةناو، ئةفةرميَ: ئةي فريشتةكان! من شةرم ئةكةم لة بةندةي خؤم و ئةويش بيَجطة لة من ثةناييَك شك نابا. سا ئةيبةخشم و ليَي خؤش ئةبم. بانطي كردووم، بة دةنطيةوة ضووم. طازي كردووم، نيازي ليَ وةرطرتووم. من لة زؤر ثارَانةوةي بةندةكانم شةرم ئةكةم).

ببينة ضة بةخشارة ثةروةردطار

خةتاكار بةندةس، ئةوة شةرمسار

طؤشةنشيناني كابةي جةلالي، دان ئةنيَن بة كةموكوورَيي عيبادةتةكانيانا كة: «بةو ضةشنة وا شايانة تؤمان ستايش نةكرد». ستايشكراني جوانيي جةمالَيشي بةثةشؤكاوي‌يةوة ئةلَيَن: «بةوجؤرة وا رةواية، تؤمان ناس نةكرد».

تةوسيفي مةعشووق ناييَتة سةر زار

ضي بلَيَ عاشق لة ياري ناديار

عاشق كوذراوي دةردي ئةوينة

نالَةي دةردةدار كث و حةزينة

يةكيَ لة دلَثاكان هةلَترووشكابوو. لة دةرياي زانستي نهيَنيدا تةنيا مابوو. كة رابوو، يةكيَ لة دؤستان وتي: لةم باخ و بيَستانة مةعنةوي‌ية كة تيَيدا بووي، ض تؤشةييَكت بة دياري هيَناوة؟ وتي: لة دلَما بوو كاتي ريَم كةويَتة طولَزاران، كؤشيَك طولَ بضنم و بيهيَنمةوة بة دياري بؤ ياران. كة طةييشتم، بؤني طولَ وةها سةرخؤشي كردم كة كؤشم لة دةس دةرضوو و طولَ نةطةيي بة دلَداران.

ئةي بولبولي دلَدادة و خؤشخوان و غةزلَخوان

برَوانة لة ثةروانة كة سووتاوة لة تاوان

سةوداسةرة بؤ شةمع، ض مةدهؤش و ثةريَشان

بيَدةنطة، سةراسيمةية، بيَ‌نالَة و طريان

تؤ ئةوثةرَي بيري و قياسي و طوماني

يان ئةوثةرَي هةرضي كة بطونجيَ لة مةعاني

ئةم عومرة بة سةر هات و تةواوة زيندةطاني

وةسثي تؤ نةهاتؤتة وتن، سةختة بةياني

ناوبانطي ضاكةي سةعدي كة كةوتووةتة سةر زاران و ئاوازةي وتةكاني كة بلآوة لة شاران و شيرنايي كةلامي كة خؤش هاتووة لة زاران، و ثةرَي نووسراوةكاني كة كة وةك ثةرَةي زيَرَ دةساودةس ئةطةرَيَ لة لاي ياران، نة لةبةر فرة بووني زانينة و نة بة هؤي ثاراو بووني ثةيظينة، بةلَكوو سةرطةورةي ئةم جيهانة و ناوةرَاستي جةغزي زةمان و جيَطري سولةيمان و ياريدةري خيَلَي بةئيمان، ئةتابةكي مةزنمان، سةركةوتووي دين و دنيامان، ئةبووبةكري كورَي سةعدي زةنطي، بةرةكةتي خودا لةسةر زةوي، خوا ليَي خؤش بيَ، هةموو لاييَكي بة وتاري ثرَ لة ميهرةوة دواندووة و ئةوثةرَي دلَثاكي و ضاكةي نواندووة. بةناضار ئاثوورةي ئةنام، لة خاس و عام، بةردةوام بؤ ريَزناني تيَكؤشاون و بؤ ضيَذتني دلَؤثيَ لة ميهري خرؤشاون كة مةردم لةسةر ئاييني ثيَشةواكانيانن.

ضون ئيسة نةزةر كةردةيي تؤم، بةرزم و هيَذا

رؤذم، ئةترووسكيَم و مةشهوورم لة دنيا

هةرضةندة هةموو عةيبي جيهانم لةسةرة

ئةو عةيبة كة سولَتان ثةسني كا هونةرة

طولَيكي سووري زؤر جوانة مةبةستم

طةييشت لة دةستي ياريَكةو بة دةستم

وتم: ئةي طولَ! تؤ موشكي يا عةبيري؟

كة لة بؤني دلَةنطيَوي تؤ مةستم

وتي: طلَثارةييَكي بيَ‌بةها بووم

لةطةلَ طولَ ماوةييَك هاودةنط و هةستم

كةمالَي هاونشين كاري تيَكردووم

دةنا هةر ئةو طلَةي شيَلراو و ثةستم

خواية! موسولَمانةكان بة تةمةندريَذيي ئةو بةهرةمند بكة و خيَري دوو ئةوةندة بدة بة كارة ضاكةكاني. ثايةي دؤستان و ئةميراني بةرز بكةرةوة و بة حةققي ئةو ئايةتانةي لة قورئان ئةخويَنريَنةوة دوذمنان و بةدخوازاني لة ناو بةرة. خوداية! شارةكةي هيَمن بكة و مندالَةكةي بثاريَزة.

دنيا ثيَي شادة، خوا ياري بيَ

ئالآي سةركةوتن مةدةدكاري بيَ

ريشةي دار بة ئةو ئةطةشيَتةوة

دانة طةر ضا بيَ، ئةطووريَتةوة

يةزداني مةزني تاك، شيراز سةرزةويني ثاك، بة ميراني دادطةر و ضاك، وة هيممةتي زاناياني تيَكؤشةر و بيَباك، بخاتة ئةمن و ئةمان و بيثاريَزيَ لة وةيشوومةي ئةفلاك.

سةرزةويني ثارس بي‌َخةمشةسةري

تا سيَبةري تؤ كةوتووةتة سةري

بؤ ثةنا طرتن نية هيَلانةي

وةك ئاسانةي تؤ نية دةرطانةي

لةسةر تؤ فةرزة ياريي هةذاران

لة ئيَمة سوثاس، لة خوداش تاوان

ياخوا ئيَرانمان لة فيتنة دوور بيَ

خؤش بيَ و ئاوةدان، ثرَسةفا و نوور بيَ

شةويَك بيرم لة رؤذطاري رابوردووم ئةكرد و بؤ عومري بةفيَرَووضووم حةسرةتم ئةبرد و بةردي خانووضكةي دلَم بة ئةلَماسي ئاوي ديدةم كون كون ئةكرد و ئةم بةيتانةم وةسفةلحالَي خؤم ئةوت:

كارواني عومرمان روو لة نةمانة

قافلَةضي ئةلَيَ: كاتي ثايانة

ئةي ئةو كةسة وا هيَشتا خةوتوويي

ثةنجات تيَثةرَاند، بؤ وا نووستوويي؟

هةر كة بةجيَما لة كارواني ذين

شةرمةسار ئةبيَ رؤذي دوايين

خةوي بةيانان نةشةدةري طيان

هةر بةجيَت ديَلَيَ لة قافلَةي ذيان

هةر كة لة دنيا كؤشكيَكي رؤ نا

لةطةلَ خؤي نةيبرد، بةجيَي هيَشت، داينا

هةر كةسيَ خوليَ سوورَا بةم نةزمة

حةلَواي طةليَ كةس خورا لةم بةزمة

دنيا ياريَكي زؤر بيَ‌وةفاية

بؤ دؤسي ناشيَ، زؤر بيَ‌بةقاية

طةر ضاك و خراث هةردوكيان ئةمرن

باشتر هةر واية لاي ضاكة بطرن

بؤ دوايين سةفةر تؤشة زةروورة

هةولَيَ دة، تةنياي! ريَطاكة دوورة

ذيان وةك بةفري رةشةمة واية

لةشكر ترازا و مير لة خةوداية

هاتووية بازارَ بة دةستي بةتالَ

ئةبيَ بيَ‌تؤشةش بضيةوة بؤ مالَ

هةركةس سةلةم كات حاسلَ و بةري

لة خةرماناندا ئةبيَ بيَوةري

لة ثاش بيركردنةوة لةم مةبةستة، وام بة باش زاني كة باري تةنيايي بكيَشم. تامي قسةي ئالَؤز نةضيَذم و لةمةولا واتةي ثةريَشان نةبيَذم.

كةرَ و لالَ بي و بيَ‌دةنط و هةلآ

نةك زوان‌سةركيَش، قسة بةرةلَلآ

هةتا يةكيَ لة دؤستان وا لة كةذاوةدا هاودةنطم بوو و لة خانوودا هاونشينم، بة دةستووري جاران وةذوور كةوت. ئيتر ويستي طالَتةييَك بكا و جةفةنطيَك ليَبدا. وةلآمم نةدايةوة و سةرم لةسةر ئةذنؤي بةندةطي هةلَنةهيَنايةوة. بة دلَشكاوي‌يةوة وتي:

باخيَوة برا! بة واتةييَ جوان

تا نةثضرَاوة بةندؤكةي ذيان

كاتيَ مةرط هات لكا ثيَتةوة

بةناضار زارت ئةبةسريَتةوة

يةكيَ لة دؤستداراني من بةثيَي ريَكةوت ئاطاداري كردم كة فلآني سةري راطرتووة و ثيَي داطرتووة كة ثاشماوةي ذياني طؤشة بطريَ و ريَي بيَ‌دةنطي ببرَيَ. جا تؤش ئةطةر ئةتواني ريَطةي خؤت بطرة بةر و ريَي دووري بخة سةر. وتي: سويَند بة خوداي بان سةر و دؤستايةتيي لةمةوبةر، كة دةنطم دةرناييَ و هةنطاوم هةلَناييَ، مةطةر لةو كاتةدا وا قسة بة ئاسايي بويَذريَ و بة‌بيَ ثيَض و ثةنا ببيَذريَ كة رةنجاندني دؤستان كاري نةزانة و ضووكة كردني تاواني سويَندي ناحةق بة داني كةفارةت ئاسانة. ئةمة بةثيَضةوانةي كرداري راستانة و شكاندني واتةي خاسانة. زولفةقاري عةلي يار بيَ و زواني شيريني سةعدي لة كار بيَ:

زوان ثرَبةهاية لة سندووقي سةر

كلَيَلَي خةزانةي خوداني هونةر

ضووزانيَ كةسيَ كة بةسرابيَ دةر

هونةرمةندة يا ناشي و بيَخةبةر

بيَدةنطي باشة، بةلآم جار جارة

كة مةسلَةحةت بيَ، قسة بة كارة

دوو شت لة دنيا وةرئةطيَرَيَ بةخت:

نةوتن بة وةخت، وتن بة ناوةخت

بةكورتي، ثيَم نةكرا قسةي ليَ وةشيَرم و بة جواميَريم نةزاني رووي ليَ وةطيَرَم كة يار ضاك بوو و دلَي ثاك:

كاتي لة شةرَدا دوذمن دلَيَرة

طةر ثيَي ناويَري، خؤت ليَ ببويَرة

جا بةثيَي ثيَويست ئاخاوتين و بؤ طةرَان وةدةركةوتين، ئةمة لة بةهارا بوو كة سؤزي سةرما رؤيشتبوو و رؤذطاري دةسةلآتي طولَ طةيشتبوو:

سةوزة طةلآي نويَ، بةرطي دارانة

وةك جامةي جةذني بةختيارانة

بة رؤذذميَري جةلالي باوة

ئيَستا بة ئةوةلَ طولآن حةساوة

لةسةر بةرزةكي شاخة و ضلَةكان

بولبول غةزلَخوان لة ناو طولَةكان

هةر وةك دةموضاو ياري روومةت مانط

كة زةنطؤلَ ئةدا ئارةقةي لاجانط

نم كةوتة روخسار سوورة طولَي باخ

ئةلَيَي طةوهةرة، ئةطرَيَ وةك ضراخ

بةثيَي ريَكةوت، وا هةلَكةوت، شةوطاريَك لةطةلَ ياريَك، لة ميَرغوزاريَكدا بميَنينةوة. جيَطةييَك بوو خؤش و ئاوةدان، دار و درةختي ضرَ و فراوان، ئةتوت وردة شووشةي رةنطامةت بةسةر خؤلَةكةيدا رذاندووة و هؤشةي هةنطوورت لة ملي ئالآندووة.

باخيَ بوو، ئاوي خؤش و رةوان بوو

دارسانيَ نةواي مةلي جوان بوو

ئةو باخة ثرَ بوو لة لالة و نةسرين

دارستانةكةش ثرَثيت و رةنطين

لة ذيَر سيَبةري دارستاني جوان

رايخستبوو با، فةرشي ثةرنيان

بةيانان كة بيري طةرَانةوة زالَ ببوو بةسةر مانةوةدا، ضاوم ثيَكةوت. كؤشيَك طولَ و سملَ و رةشةريَحانةي كؤ كردبوو و بةرةو شار وةرَيَكةوتبوو.

وتم: وةك ئةزاني، طولَي طولَزار بةقاييَكي نية و ثةيماني طولَستان وةفاييَكي نية، و زانايان وتوويانة: «هةرضي نةميَن و رابويَرة، دلَي خؤت ثيَ مةسثيَرة!»

وتي: ضارة ضية؟ وتم: لةبؤ دلَشاديي بينةران و دلَخؤشيي حازران، ئةتوانم كتيَبي «طولَستان» دابنيَم كة باي خةزان طةلآي نةوةريَنيَ و طةردشي رؤزطار شادمانيي بةهاري بة توورَةيي‌ي خةزان نةهةذيَنيَ.

طولَت بؤضية، وةرة تيَكةوة

لةم طولَستانةم، ثةرَيَ ليَكةوة

طةر ثةنج شةش رؤ بيَ، ذيني هةر طولَيَ

طولَستاني من، طولَي ناوةريَ

ئةوسا من كة ئةمةم وت، داميَنة طولَي بةردا و لة داويَنم ئالآ كة جواميَر كاتيَ ثةيمان ئةدا، وةفاي ثيَ ئةكا. جا هةر لةو رؤذةدا ئةمانة نووسرايةوة لةبارةي خوشرَةفتاري و دةستوورطةلي طفتوطؤ، بة شيَوةييَك كة بةهرةي هةبيَ بؤ ويَذةران و كةلَكي ببيَ بؤ نووسةران. بةكورتي، هيَشتا بيَستان طولَي ئةدا، كة كتيَبي «طولَستان» طةيي بة ثايان؛ بةلآم ئةو كاتة تةواو ئةبيَ كة لة بارةطاي شاي جيهان‌ثاسار، سيَبةري كردطار و ثرشنطي بةزةي ثةروةردطار، طةنجينةي زةمان و ثةناطةي ئةمان، هيَزدراوي ئاسمان، سةركةوتوو بةسةر دوذمنان، باسكي دةولَةوتي ثولآيين و ضراي رووناكي ئايين، جةمالَي مةردمان و شانازي نةتةوةي موسلَمان، سةعدي كورَي ئةتابةكي مةزن، ثاتشاي ثاية‌بةرز، سةرؤكي ثادشاياني عةرةب و عةجةم، فةرمانرَةواي سةرزةوي‌يةكان و دةرياكان، جيَطري مولَكي سولةيمان، سةركةوتووي دين و ئيمان، ئةبووبةكري كورَي سةعدي زةنطي كة خودا هةر وا بةختياريان رابطريَ و مةزناية‌تي‌يان هيَندةي دي هةلَبدريَ و ئةنجاميان بة ضاكة سةربطريَ.

جا بة هيواي ئةوة وا بة طؤشة‌ضاوي سةرؤكايةتي‌يةوة بيخويَنيَتةوة:

ضون نةزةركةردةي ثاشاي ثيَشةنطة

نطارخانةي ضين، نةخشي ئةرذةنطة

نةوا دلَتةنط بيَ لةم قسةمانة

كويَستانيش جيَطةي خةم وة با دانة

جا نةخوازةلَلآ ئةم ثيَشةكي‌ية

بة ناوي بةكري سةعدي زةنطي‌ية

لةمةولا بووكي خةيالَم لة بيَ‌جةمالَي سةري هةلَنابرَيَ و ضاوي ناهوميَديم لةسةر ثشتةثاي شةرمةساري نيطاي هةلَناطريَ و لة ناو جةرطةي خاوةنرَايانا خؤيا ناكريَ، مةطةر ئةوة كة برَازيَنريَتةوة بة خشلَي ثةسني ميري مةزن، زاناي دادطةري هيَزدراوي سةركةوتووي ياريدراو، ثشتيواني تةخت و راويَذكاري كاروباري مةملةكةت، ثةناي دةرويَشان و غةريبان، ثةروةردةكري زانايان، دؤستاري ثاريَزكاران، شانازيي خانةداني فارس، دةستة‌رَاستي ثادشا، طةورةترين نزيكاني دةرطا، سةرؤكي بارةطا، فةخري دةولَةت و دين، فريارَةسي ئيسلام و موسلمين، كؤلَةكةي شاكان و سةلاتين، ئةبووبةكري كورَي ئةبوو نةسر، خوا ذياني دريَذة ثيَ بدات و ثايةي بةرز كات و سينطي لة خؤشي تذي بكات و دوو ضةندان خيَري بداتةوة كة ثةسندكراوي طةورةطةلي ئافاقة و كؤماي حوسنةكاني ئةخلاقة.

هةركةس لة سيَبةر ئةوا حةسابيَت

بيَ‌تاوان ئةذي و دذي كةس نابيَت

بؤ هةر يةك لة خزمةتكاران و ذيَردةستاني دي، كاريَكي دابين كردووة كة بيَتوو لة بةجيَهيَنانيانا كةمتةرخةمي و سستكاري نيشان بدةن، ئةخريَنة بةر ليَثرسينةوة و ئةدريَنة بةر توورَةيي؛ مةطةر تاقمي دةرويَشان نةبيَ كة سوثاسي بةهرةي مةزنان و ياد كردني بةخيَريان لةسةر رةواية و ئةركيان ضاكةخوازي و دؤعاية. جا بةجيَهيَناني كاريَكي وةها، بةرةورَوو نةبيَ باشترة لةوة وا بةرحوزوور بيَ كة ئةوةيان لة خؤنواندن نزيك ئةبيَتةوة و ئةمةيان لة خؤناساندن دوور ئةكةويَتةوة.

ثشتي ضةماوةي طةردوون راسةو بوو

كة تؤي ضاو ثيَ كةفت، ثشتي خاسةو بوو

مةسلَةحةتي خوا، بةثيَي حيكمةتة

هةلَبذاردني، بؤمان رةحمةتة

بة ضاكة برَوات ناو و نيشانت

هةرطيز نامري و بةرز ئةبيَ شانت

روومةتي جوانت وةسثي بؤ ضية

خالَي خوارَةذتة، عةيبي بؤ نية

كؤتايي و دوورةثةريَزي‌ييَك كة لة خزمةتكردني مةزنايةتيدا بةدي ئةكريَ، لةبةر ئةوةية كة طواية تاقميَك لة زاناياني هيندووستان لةبارةي رةوشتة ضاكاكةكاني بزورطميَهر قسةيان ئةكرد. سةرةنجام بيَجطة لةم عةيبةيان ليَ نةدؤزي‌يةوة كة لة قسة كردندا خاوة. واتة زؤر بة شيَنةيي دةئاخيَويَ و هةتا بيةويَ مةبةستيَك باس كا، طويَطر ئةبيَ ماوةييَكي زؤر ضاوةرَوان بميَنيَتةوة. ئةم رةخنةية طةييشتةوة طويَي بوزورطميَهر. وتي: بيركردنةوة لةوة وا ض ببيَذم، ضاكترة لة ثةشيماني بردن بؤ ئةوة ضيم وت.

يةكيَكي قسةزاني واتةشوناس

دةبيَذيَ و دةضيَذيَ قسةي، بةر لة باس

ئةوا تا سةبووري و توانات هةس

بةذيري و دانستة باخيَوة بةس

مةهاويَذة كاكة! وةكوو ئاردةشان

لةبةر ضاوي مةردم مةبة دةس نيشان

ضية فةرقي ئينسان و حةيوان برا!

قسة و ذيري‌ية هةر ئةبيَتة ضرا

ئةوا وتةي من ئةبيَ ضي بيَ لة روانطةي طةورةكاني بارةطاي سةرؤكايةتيدا، ياريدةرةكةي بةهيَز بيَ كة كؤطاي خاوةن‌دلآنة و ناوةندي زانايانة. ئةطةر لة شيَوازي وتةمدا دليَريم كردبيَ، ئةوا بيَ‌ثةرواييم نيشان داوة و ضووكة دةسمايةيكم هيَناوةتة بارةطاي ئةو عةزيزة و ديارة ريَزةبةرديَكي بيَ‌بةها لة مةزاقي ضاو طةوهةرفرؤشانا ض ضيَذيَكي نية و ضرا لة بةرامبةر خؤري رةخشانا ض تيريَذيَكي نية و هةروةها بةرزةضراي ريَنويَني ريَطا لة داويَنةي كيَوي ئةلوةندا كورتةبالآ ئةنويَنيَ.

هةر كةسيَ هةيبي ئيديعاي بيَ‌جيَ

خؤي نةوي ئةكا و خاكةسار ئةبيَ

سةعدي داكةوتووي ئازادة بوونة

كةس خؤي ليَ نادا، كةوتوو زةبوونة

بير ئامياني هةر وتاريَكة

بنةرَةت ريشةي هةر ديواريَكة

شيَوةسازي و نةخلَبةندي ئةزانم، بةلآم نةك لة بيَستانا. حوسن و جواني ئةفرؤشم، بةلآم نةك لة كةنعانا. بة لوقمانيان وت: حيكمةت و زانايي لة كيَ فيَر بووي؟ وتي: لة كويَران، ئةوان تا جيَ‌ثيَ خؤش نةكةن، ثيَيان هةلَناهيَننةوة. لة ثيَش ضوونة ناوةوة، لة هاتنة دةرةوة بير بكةرةوة، ثياوةتيت تاقي كةرةوة و خؤت بسازة، ئةوسا بضؤ ذن بخوازة.

طةرضي كةلَةشيَر ضوست و ضالاكة

بةرامبةر بة باز، مةليَ هيلاكة

بةلآم لةسةر رةوشتي بةرزي مةزنان كة لة عةيبي ذيَردةستان ضاو ئةثؤشن و بؤ دةرخستني تاواني بضووكان تيَناكؤشن، ضةند وتةييَك بة كورتي لة قسةي نةستةق و داستان و حةديس و وتةطةلي حةق و رةق و حيكايات و رةوشتي ميراني بةرحةق ـ خودا رةحميان ثيَ بكات ـ لةم كتيَبةدا نووسيمان و بةشيَ لة ذياني ثرَبايةخمان لةم ريَيةدا بةخت كرد. جا هؤي داناني كتيَبةكة ئةمة بوو برا! كة وترا. سةركةوتنيش نابيَ مةطةر بة ياريدةي خودا ..

بميَنيَ سالَـطةل ئةم نةزمة جوانة

كة ئةنجامي ذياني مة، نةمانة

مةبةست نةخشيَكة نةمريَ تاهةتاية

كة هةستي بيَ‌وةفاية، بيَ‌بةقاية

مةطةر خاوةن‌دلَيَ رؤذيَ لة سؤمان

هةلَيَنيَ دةستيَ بؤ دؤعا لةبؤمان

وردبيني لة نةزمي كتيَبةكة و رازاندنةوةي بةشةكان و كورت وتنةوةم بة دروست زاني. هةتا لةم ضرَةدارستانة و لةم طولَستانة جوانة، وةك بةهةشت، هةشت بةش ثيَك هات. لةبةر ئةوةش كة هةرتا بة كورتي ببيَذريَ، تاقةت ناكوذريَ.

بةشي يةكةم، لة باسي كردةوةي ثاتشايانداية، ضل و يةك حةكايةتة.

بةشي دووةم، لة باسي رةوشتي دةرويَشانداية، ضل و هةشت حةكايةت.

بةشي سيَهةم، لة باسي باشتر بووني خؤرَاطري و قةناعةتداية، بيست و هةشت حةكايةتة.

بةشي ضوارةم، لة باسي بةهرةكاني بيَدةنطيداية، ضواردة حةكايةتة.

بةشي ثيَنجةم، لة باسي ئةوين و جوانيداية، بيست و يةك حةكايةتة.

بةشي شةشةم، لة باسي لاوازي و ثيريداية، نؤ حةكايةتة.

بةشي حةوتةم، لة باسي تةئسيري ثةروةردة كردنداية، نؤزدة حةكايةتة.

بةشي هةشتةم، لة باسي ريَورَةسمةكاني هاونشينيداية، سةد و نؤ حةكايةتة.

طولَستاني مة، هاتة بةر و بةش

لة هيجرةت ضووطة: شةش سةد و ثةنجا و شةش

ثةندي سةعدي‌ية، يادطاري‌ية

ضاكة‌خواري‌ية، ئامؤذطاري‌ية

ئةمةش يةكةم حيكايةتي طولَستاني سةعدي‌ية كة وةك نموونة‌ييَك لة حيكاياتي ئةم كتيَبة بةناوبانطة، ثيَشكةشي خويَنةراني دةكةم:


بةشي يةكةم

لة كردةوةي ثاتشاياندا

حيكايةتي يةكةم

بيستوومة ثادشاييَ حوكمي دا لةسةر كوشتني ئةسيريَك. كابراي بيَضارة لةو كاتةدا كة دلَي لة دنيا شؤردبوو، ثادشاي بة جنيَو داطرتبوو. وتوويانة: ئةوي دةس لة طيان بشؤريَ، هةرضي لة دلَياية دةيلَيَ و هيض نابويَريَ.

كاتيَ ثيَويست بيَ، نةميَنيَ ضارة

دةس بة شمشيَرة و بويَر و هارة

هيوا طةر نةما، زمان جةنط ئةكا

ثشيلةي بةزيو، ضنط بؤ سةط ئةخا

ثاتشا ثرسي: ئةوة ض دةلَيَ؟ يةكيَ لة وةزيراني ثاكبير وتي: طةورةم! ئةو خاكةسارة ئةلَيَ: توورَةييت دامركيَنة و لة خةتابار ببويَرة. ثادشا بةزةيي ثيَدا هات و ليَي خؤش بوو و نةيكوشت. وةزيرةكةي‌تر كة دذي ئةو بوو، وتي: شايستة نية كة لة مةحزةري ثاتشاياندا زمان بة درؤ بطةرَيَ. ئةم كابراية جنيَوي بة ثادشا دا. جا ثاتشا كة ئةمةي بيست، رووي طرذ كرد و وتي: درؤي ئةو وةزيرةم ثيَ خؤشتر بوو تا قسةي راستي تؤ. لةبةر ئةوة كة لةو درؤيةدا خيَريَك هةبوو و لةم راستي‌يةدا شةرَيَك. زانايان وتوويانة: درؤي بةضاكة، ضاكة. راستي فيتنة، ناثاكة.

لةسةر تاقي هيَواني كؤشكي فةريدووندا نووسرابوو:

دنيا ناميَنيَ هةتا سةر بؤ كةس

ثشتت بة خودا قايم بيَ و بةس

دلَت مةسثيَرة بة دنيا و طةشتي

زؤر كةسي وةك تؤي، هيَنا و كوشتي

طيان ئةطةر دةرضيَ، لة قةفةسي تةن

ض لة سةر خاك بيَ، ض لة بان ضةمةن!

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

هجده − هفت =