فةرهةنگةكاني سؤران كوردستاني

بة ناوي خوداي مة‌زن و ميهرة‌بان

زوَرتر لة سي سالَة كة هاوكات لةطةلَ كارة فةرهةنطي‌يةكاني ديكةم خةريكي كاري فةرهةنط‌ نووسيم. باثيرم ئايةتولَلا مةردوَخ فةرهةنطيَكي سيَ زوانةي نووسيوة و هةر بوَيةش من هةر لة سةردةمي طةنجيمةوة لةطةلَ فةرهةنطي كوردي ئاشنايةتيم هةبووة. لة سالَي دووةمي خويَنكاريم لة زانستطةي تاراندا هةر ئةو كاتة كة دةركي كتيَبخانةي مةركةزيي ئةو زانستطةيةم ليَ كراوةتةوة خولياييَك هةلَي طرتووم و بةردةوام رةثيَضةكي داوم. ئةو ئارةزووةش ئةمة بووة كة فةرهةنطيَكي كوردي بة شيَوةي زانستي بنووسمةوة. هةر بةو شيَوةية كة فةرهةنطي فارسيي موعين نووسراوةتةوة. يان بةو شيَوةية كة طةليََ لة فةرهةنطة طةورة و ناسراوةكاني جيهان نووسراونةتةوة..

ئيتر لة سةرةتادا كاري خؤم لة فيش نووسين و فيش هةلَطرتنةوة دةس ثيَ كردووة. دةقي كتيَبة كوردي‌يةكانم خويَندووةتةوة و فيشم ليَ هةلَطرتووة. لةم ريَطايةشدا طةليَ نموونةي باشم لة بةر دةستدا بووة وةكوو لوغةتنامةي ديَخودا و فةرهةنطي موعين و فةرهةنطةكاني ئينطليزي و تةنانةت فةرهةنطةكاني توركي و عةرةبي.

بةم جؤرة بةرة بةرة سةرم بردووةتة ناو فةرهةنطةكانا و شيَوةي نويَ و زانستيي فيش نووسين فيَر بوومة. با ئةوةش بليَم لةو سةردةمةدا هةر ئةندازة زءَرتر فيَر ئةبووم هةر بةو رادةيةش تيَئةطةييشتم كة كارةكةم كاريَكي تةواو نية و تةنيا كؤثي هةلَطرتنيَكة لة فةرهةنطة فارسي‌يةكان و لة ضاو ئةو ضةند فةرهةنطة كوردييانة وا تا ئةو دةمة نووسرابوون ئةمن شتيَكي تازةترم نةهيَناوةتة مةيدانةوة. زؤرم هةولَ دا بزانم كة طيري كارةكةم لة كويَداية. سةرةنجام هاتمة سةر ئةو باوةرَة كة كاري من يا كةسانيَ كة وةك من كاريان ئةكرد هةر شيَلاني قورَي ثيَشينانة و بةس.. ئاخوَ بوَ ئةبيَ وا بيَ؟

لة ثاش ضند مانط كار كردن و بيركردنةوة لةم بارةيةوة زانيم كة ئةبيَ واذةكان و زاراوةكان لة سةرضاوةي ئةسلَي‌يةوة كة هةمان خةلَكن وةر بطيرريَ. زانيم كة كاري فةرهةنط نووسي كورد زوَر ئةستةم و دذوارة ضونكوو زواني كوردي زمانيَكي بةربلَاوة و لق و ثوَي فرةي ليَ‌ وة دةر كةوتووة و ضةند دياليَكت و زاراوة و زاراووَكي ليَ كةوتووةتةوة و ئيتر كوَ كردنةوةي ئةم هةموو واذة و ئيستيلاحة كاريَكي يةكجار دريَذ خايةن و ئاستةنط و سةخت و سةبر تويَنةرة .. جيا لةمةش سةرضاوة سةرةكي و ئةسلَي‌يةكاني زماني كورديش زوَر بةربلَاون و بوَ وةدةس هيَناني ئةم سامانة ثرَثيتة ئةبيَ شارةكان و ديَيةكان و لاديَيةكاني كوردستان بثشكيَنريَ.

لة لاييَكي‌ترةوة سةيرم ئةكرد ئةمدي ئةو فةرهةنطة كوردي‌يانة وا تاكوو ئيَستا نووسراونةتةوة هيض كاميان بة ثيَي شيَوة و شيَوازيَكي زانستي و ريَك و ثيَك و يةكدةست و يةكطرتوو نةنووسراونةتةوة. ئيتر سةرةنجام هاتمة سةر ئةم باوةرَة كة كاري فةرهةنط نووسيي كوردي ثيَويستي بة تيوَري‌يةكي زانستي‌ هةية و ئةبيَ لة ثيَشدا ضوارضيَوةيةكي طونجاو و ثاراوي بوَ دةس نيشان بكريَ. هةر بوَيةش طةليَ فةرهةنطي فارسي و ئينطليزي و عةرةبي و توركيم خستة بةر ثةيجوَري و ليَكؤلَينةوة و سةرنجدان و بةم جؤرة لة ئامياني شيَوازةكاني زانستيي ئةو فةرهةنطانة شيؤةييَكي نويَ و طونجاو و ثاراوم بوَ فةرهةنط نووسيي كوردي ثيَك هيَنا و هةر بةو ثيَيةش كاري نووسيني فةرهةنطة كوردي‌يةكةي خوَمم دةس ثيَكرد.

طرينطترين بنضينةكاني كاري من لة ئاراي فةرهةنط نووسيني كوردي بريتين لة:

يةك ـ واذةكان و زاراوةكاني كوردي ئةبيَ راستةوخوَ لة زاري خةلَكي ديَ‌يةكان و شارةكاني ولَاتي كوردةواري‌يةوة وةربطيرريَ و تؤمار بكريَت و بنووسريَتةوة.

دوو ـ هةموو ئةو واذة و زاراوانة وا وةر ئةطيرريَن ئةبيَ شيَوةي بةكار هيَنانيان لة رستة و وتةدا دةس نيشان بكريَ.

سيَ ـ‌ بوَ توَمار كردني دروستي شيَوةي ئاخاوتن و هاويَذي واذةكان و زاراوةكان ئةبيَ تةلةففوز يا شيَوةي هاويَذيان بة ريَنووسي فوَنةتيك دةس نيشان بكريَ.

ضوار ـ لةبوَ‌ كاملَ بووني كاري توَمار كردني واذةكان و زاراوةكاني كوردي شايستةية كة ضةند زانياري‌ييَكي ديكة وةكوو باري دةستووري و ريَزماني‌يان وةهةروةها دذةواذةكان و واذةكاني هاوتاشيان بوَ دةس نيشان بكريَ و ضةند نموونةييَك لة بةكار هيَناني‌يان لة شيعر و ثةخشاني كورديدا بخريَتة بةر ضاو.

ثيَنج ـ‌ هيَندي جار ثيَويستيشة ئاماذةييَك بكريَتة سةر باري ليَكدانةوة و ريشةشناسيي واذةكان و ئةو لايةنةش شي بكريَتةوة.

شةش. جاري واش هةية زؤر ثيَويستة واذةييَكي رةسةن وهةرةكؤن لةطةلَ هاوتاي ئةو واذية لة زماني ثةهلةوي و ئاويستا و زمانةكوَنةكاني‌تري ئيَراني هةلَسةنطيَنريَ و بةرامبةر بكريَ بؤ ئةوةي باري هاورَيشةيي و هاوخيزانييان لة كوَماي زوانناسيدا بزانريَ.

حةوت. ئةبيَ تا ئةو جيَْطاية وا دةس ئةدا و ئةطونجيَ واذةكاني دةخيل و تيَخزاوي بيَطانة لة زماني كورديدا دةس نيشان بكريَ.

هةشت. لةبؤ وةك خؤ كردن و موستةنةد نووسين و بلَاوتر كردني كةلَك و بة‌هرةي فةرهةنطةكة ئةبيَ بة ثيَي ثيَويست كؤماييَك لة شةواهيد و بةلَطةي وةك خؤ لة سةرضاوةكاني نووسراو و فةرهةنطةكاني ديكةي زواني كوردي بخريَتة بةر ضاو.

ئيتر بةم جؤرة سةبك و شيَوازيَكي تايبةتم بوَ فةرهةنطةكةم دارَشت كة بريتي بوو لةو خالانةي سةرةوة و هةروةها ليَكوَلَينةوةي مةيداني لة ولَاتي كوردةواريدا. جا بؤ ئةوةش بتوانم لة كوردستانا بطةرَيَم و واذة و زاراوةي كوردي وةبينمةوة هاتمة سةر ئةو راية كة ئةبيَ برَوَم لة ناوضةكاني ولاتي كوردةواريدا نيشتةجيَ بم و لةطةلَ واذةكان و زاراوةكاني ئةو ناوضة جؤراوجؤرانة ئاشنا بم.

لة ثيَناوي دوَزينةوة و ثةيدا كردن و توَمار كردني واذةكان و زاراوة جؤراوجؤرةكاني زماني كورديدا هاتم تواناي خؤمم بة تاقي كردةوة. ديم بوَخؤم سنةييم و ديارة واذةكان و زاراوةكاني ئةم ناوضةية كة بة كوردستاني ئةردةلَان ناسراوة ئةزانم و شارةزايي‌ييَكي زوَر باشيشم هةية لةبارةي شيَوة ئاخاوتني ئةم مةلَبةندة. هةروةها بنةمالَةي دايكم ــ واتة مةردوَخي‌يةكان ــ ئةسلَةن خةلَكي هةورامانن و ديارة هةر لة تافي طةنجي و لاويةتيمةوة لةطةلَ واذة و ئيستيلاحاتي ئةو ناوضةيةش ئاشنا بووم. كةوابوو واذةكان و زاراوةكاني ناوضةكاني ناوةندي و باكووريي كوردستان مابوو كة بة باشترم زاني لةسةر شيَؤة ئاخاوتني ئةم ناوضانةش كار بكةم و ثيَويستة ئاشناتيم زؤرتر بيَ.

ئيتر لةسةر ئةم برَيارةي خؤم ضوومة مةهاباد و لةو مةلَْبةندةدا نيشتةجيَ بووم. جا لةبةر ئةوةش بتوانم راستةورَاست بة واذةكان و زاراوةكاني رةسةن و كؤَني ئةم ناوضةية دةسرَسيم هةبيَ وام بة باشتر زاني كة بضم لة طوندي (طويَ تةثة) نيشتةجيَ بم كة ديَ‌ببَكي ئاوةدان و طةورةي ناوضةي سابلَاغة. ئةم ديَ‌ية كة ناوةندي مةلَبةندي شارويَرانة كةوتووةتة طوَرَةثانيَكي زوَر ثرَثيت و خؤش و دلَطوشا و هةر لةم شويَنةوة ـ‌ كة ثاشماوةي شارستانييةتيَكي هةرة لةميَذينةي كوردستانة و نزيكة بة شويَنةواري ديَريني ناسراو بة (فةقرةقا)ـ توانيم بة مةلَبةندةكاني ديكةي ناوضةي موكريان دةسترَةسي ثةيدا بكةم و لةطةلَ واذة و زاراوةي سةردةشت و ثيرانشار (خانيَ) و نةقةدة و شنوَش ئاشنا بم. بةم جؤرة جاروبار كة هةلم بوَ هةلئةكةوت خوَم ئةطةياندة ئةو شويَنانة و لة نزيكةوة واذةكان و زاراوةكاني سةر زاري خةلَكم كوَ ئةكردةوة و ئةمنووسينةوة. ئةوة بوو كة وردة وردة فيشةكانم بةرفرةوان و دةولَةمةند بوون.

ثاش ضةند سالَ هاتمة سةر ئةو برَيارة كة مالَ و حالَةكةم راطويَزم بؤ مةلَبةندي بؤكان بةشكوو لةم ريَطايةوة هةليَكي باشتر و طونجاوترم وةدةست كةويَ بوَ بةرَيَوة بردني ذيانم و لةطةلَ ئةوةش بتوانم لة نزيكةوة واذةكان و زاراوةكاني تايبةت بةم مةلَبةندةش تؤمار بكةم و فيشةكانم ثةرة ثيَ بدةم.

بة كورتي ماوةي ثيَنج سالَيش لة بوَكان ذيام و لة نزيكةوة لةطةلَ خةلَك و خيلَةكان و خاندانةكاني ئةم مةلَبةندة جوانة ئاشنا بووم و ديَ‌ية بةناوبانطةكاني بؤكان طةرَام و لةبارةي ميَذوو و شارستانييةتي ئةم مةلَبةندة ثةيجوَريم كرد و لة زوَر بابةتي فةرهةنطي و كؤمةلايةتيي خةلَكي بؤكان و ديَهاتي سةر بة بؤكانم كؤلَييةوة.

بة كوردي و كرمانجي ئةبيَ بلَيَم واذةكان و زاراوكاني كورديم بة طوَشت و ئيَسك و ثيَستمةوة هةست ثيَ كردووة و ديارة بةرهةمي ئةم رةنجة سي سالَةية ئةوا فةرهةنطي مةزني كوردستانة بة هةموو لق و ثؤ و بةشةكانيةوة كة بريتين لة:

يةك ـ فةرهةنطي هةورامان.

دوو ـ فةرهةنطي ناوداراني كوردستان.

سيَ ـ فةرهةنطي ناوةكاني كوردي.

ضوار ـ فةرهةنطي كروَنوَطرامي شؤرشةكاني كورد لة سةدةكاني نوَزدة و بيست‌دا.

ثيَنج ـ فةرهةنطي بةيتةكاني فوَلكلوَريي كوردي.

شةش. فةرهةنطي بةيتويَذاني ناوضةي موكريان.

حةوت ـ فةرهةنطي زيارةتطاكان و شويَنة ئاييني‌يةكاني كوردستان.

هةشت ـ فةرهةنطي ديَ و لاديَ‌يةكاني كوردستان.

نؤَ ـ فةرهةنطي كارةساتة ميَذوويي‌يةكاني كوردستان.

دة ـ فةرهةنطي كروَنوَطرامي ذياننامةي شاعيراني بةناوبانطي كورد.

هةروةها شاياني زانينة كة تاقميَ لة زانايان و طةورة ماموَستاياني كورد لةسةر فةرهةنطي مةزني كوردستان ثيَشةكي و تةقريزيان نووسيوة. ئةم بةرَيزانة بريتين لة:

يةكةم ) خواليَخوَشبوو دوكتوَر محةممةد سديَقي موفتي‌زادة مامؤستاي زواني كوردي لة زانستطةي تاران.

دووةم ) خواليَخوَشبوو ماموَستا هةذاري موكرياني.

سيَيةم ) دوكتؤر بةهرامي فرةوةشي ماموَستاي زمان و ئةدةبي فارسي لة زانستطةي تاران.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

یازده + شش =