تحقيقی درباره قباله‌های كهن اورامان / بخش اول
كردستاني محقق و نويسنده کرد سوراندکتر
منتشر شده در روزنامه همشهری
شماره 2189 ،10 Aug 2000 مرداد 1379 ، شنبه 20 پنج
شناسايي و كشف نيز شناسي كردستان پژوهشهاي منظر از
بسيار آگاهيهاي و اطلاعات اورامان ، باستاني قباله‌هاي
و اعتقادات آيين ، و دين ، خط زبان ، از ارزنده‌اي و جالب
دامن دراز روند در كه سرزميني اقتصادي و اجتماعي روابط
مي‌دهد دست به است ، گرفته نام كردستان اورامان تاريخ ،
بلوچ ، كرد ، :ايراني قومهاي فرهنگ بررسي و شناخت :درآمد
ملي فرهنگ سويه‌هاي از درآن‌دسته پژوهش...و مازني لر ،
خود از نشاني رسمي ، فرهنگ نوشته‌هاي و متنها در كه است
پژوهشها اين‌گونه پايه براين.نگذارده‌اند يادگار به
آگاهي فرهنگ يك گونه‌گون بخشهاي تحولات از ازآنكه گذشته
جبران را رسمي منابع كمبود تنها نه جهت اين از و مي‌دهد
يا فراموش كه را ملي فرهنگ از جنبه‌هايي آن بلكه مي‌كند
.مي‌نماياند ما به رفته ميان از
كه -شناسي اورامان ميان آن از و كردستانشناسي پژوهشهاي
ژرف‌كاوي و بازبيني با مي‌تواند - است كرد فرهنگ از بخشي
امسال خردادماه.بازنمايد را قومي فرهنگ گنجينه اهميت
و انجام كردستان در شناسي اورامان عنوان زير همايشي نيز
برگزار كردستانشناسي درباره همايشي ديگر چندي تا گويا
.شد خواهد
زبانشناختي ، جنبه‌هاي از كه شناسي اورامان پژوهشهاي
انجام كردشناسي مجموعه در شناسي قوم و باورشناختي
سندهاي كهن‌ترين ;اورامان قباله‌هاي كشف با مي‌گيرد ،
ميانه ايراني زبان) پارتي و يوناني زبانهاي به كردي
.رسيد خود اوج به 1913-سالهاي 1919 در (شمالي
گنجينه به اشاره با نويسنده مي‌آيد ، پي از كه مطلبي در
ياد سه‌گانه قباله‌هاي اهميت به كردستان فرهنگ ارزشمند
.مي‌پردازد شده
رويدادهاي مهمترين از يكي بيستم ، سده آغازين سالهاي در
عنوان به خود نوع در كه پيوست به‌وقوع جهان فرهنگي
تلقي كرد قوم وادبيات زبان و تاريخ عرصه در كشف بزرگترين
قباله سه كشف همانا فرهنگي ، مهم واقعه اينميگردد
سال به آن خبر كه بود ايران كردستان اورامان در باستاني
مطالعات نشريه در مينس ايليس پروفسور سوي از ميلادي 1913
اين پيرامون كه مستمري تحقيقات از پس.شد منتشر هلني عصر
از قباله سومين كه نظرمي‌رسد به گرفته انجام اسناد
تحرير شده دستكاري آرامي خط با كه را مذكور قباله‌هاي
قوم زبان مكشوفه مكتوب سند كهن‌ترين عنوان به بايد گشته
.داد قرار شناسايي مورد كرد
اورامان قباله‌هاي كشف چگونگي *
در چند رواياتي گريخته‌اي جسته به‌شيوه زمينه ، اين در
است گرديده ثبت زبانشناسي ماخذ و تاريخي منابع لاي لابه
از يكي اول ، جهاني جنگ از پيش گويا خلاصه طور به كه
در عبدالله صوفي به موسوم نقشبندي علاءالدين شيخ مريدان
بر كه مي‌دهد اطلاع شيخ به اورامان ، قراء از بياره
نقش اورامان ، منطقه در واقع كوهي قله فراز بر تخته‌سنگي
شيخ ، فرمان به.دارد دست به تيري كه است ديده را مردي
مزبور سنگي نقش پيرامون مي‌گرددكه مامور شده ياده صوفي
مريدان چنداز تني همراهي با صوفي سپسكند تحقيق
در تير جهت.مي‌كند صعود مذكور كوه قله به شيخ‌علاءالدين
آن در غاري سوي به را آنان سنگ ، تخته بر منقوش مرد دست
غار ، آن در كاوش از پس شيخ مريدان.مي‌شود رهنمون حوالي
درميان وبدينگونه ، مي‌يابند ارزن از پر و گلين كوزه‌اي
اين.مي‌گردد كشف اورامان باستاني قباله طغري سه ارزن ،
در.است مي‌شده نگهداري علاءالدين شيخ نزد در اسناد
براي كردستاني خان سعيد دكتر كه هنگامي بيستم ، قرن اوايل
به رزاب ، زادگان بيگ اعليجد عباسقلي‌خان ، چشم معالجه
شيخ سوي از شده ياد اسناد مي‌كند ، عزيمت مريوان
سال در.مي‌گيرد قرار خان سعيد دكتر اختيار در علاءالدين
قباله‌هاي انگلستان ، به مسافرت در خان سعيد دكتر 1913
مذكورتوسط اسناد.مي‌برد لندن موزه به را اورامان
.مي‌گيرد قرار مطالعه مورد كاولي پروفسور و مينس پروفسور
نگهداري لندن درموزه اكنون هم اورامان گانه سه قباله‌هاي
اورامان ، قباله‌هاي قرائت و كشف چگونگي درباره.مي‌شوند
:مي‌نويسد مردوخ تاريخ مولف
قمري سال 1328 در كه نامه اجاره فقره سه چنانكه...”
نواحي در علاءالدين شيخ منسوبين از نامي سيدحسين هجري
بالاخره و كرده پيدا ارزن از پر خمره ميان در اورامان
مينس پروفسور به‌دست براون پروفسور توسط مذكوره رقاق
(1)”…رسيده يوناني زبان و خط متخصص
عراق در بريتانيا كارگزار ادموندز.جي.سي مورد ، همين در
كشف چگونگي “عربها كردها ، تركها ، ” عنوان تحت كتابي در
:مي‌كند بازگو راچنين اورامان قباله‌هاي
يوناني زبان به آن دوتاي كه پوست بر شده نوشته قباله سه”
در كردستاني خان سعيد دكتر بود ، پارتي زبان به سومين و
آنها بريتانيا بعدموزه مدتي و آورد انگلستان به سال 1913
اين خان ، سعيد دكتر گفته به.نمود خريداري وي از را
شهر نزديكي در (سالان) كوه در واقع غاري در قباله‌ها
دربسته كوزه‌اي در كه حالي در است شده پيدا اورامان
از بخشي اسناد اين كه نيست بعيد.مي‌شده‌اند نگهداري
“.است رفته بين از آن باقيمانده كه بوده بزرگتر مجموعه‌اي
(2)
قباله‌هاي تاريخ و زبان رسم‌الخط ، موضوع ، ظاهري ، شكل *
اورامان
دو داراي كهن ، سنتي پايه بر شده ياد قباله‌هاي از يك هر
طغرا شيوه به و قباله فوقاني نيمه در اول متن.است متن
شده پيچيده مي‌گذرد تومار ميان از كه ريسماني با كه است
آماده هميشه و باز قباله ، تحتاني بخشاست گرديده مهر و
.است بوده رويت
يك اجاره درباره اورامان گانه سه قباله‌هاي موضوع
باغ يك به مربوط قباله سه هر علي‌الظاهر و است تاكستان
توجه شايان خود خودي به نيز اجاره شيوهميباشد انگور
به اين از پس كه است مشروط مالكيت نوعي از حاكي وآن است
.خواهدگرفت قرار بررسي مورد تفصيل
وز خط به يكم قباله زبانشناسي ، متخصصين تحقيقات پايه بر
-87) سلوكي سال 225 به آن تاريخ و شده نگاشته يوناني بان
اشكاني ، دوم مهرداد فرمانروايي عهد و (ميلاد از پيش 88
رشته به يوناني زبان و خط به نيز دوم قبالهبازميگردد
از پيش 2122) سلوكي سال 291 به و است درآمده تحرير
اشكاني ، پاكوس پسر چهارم فرهاد فرمانروايي عهد و (ميلاد
شده دستكاري آرامي الفباي به سوم قباله اما و دارد تعلق
از پيش 1112)سلوكي سال 300 به است مربوط و گشته تحرير
سوم قباله.اشكاني چهارم فرهاد امپراتوري عصر و (ميلاد
.است پارتي پهلوي زبان به كاولي پروفسور نظر به اورامان ،
نزديك كردي زبان به را آن مينس پروفسور كه حالي در
قباله متن آرامي الفباي پژوهشها براساس اما.است دانسته
كه منطقه‌اي مردم زبان فونيم‌هاي نگارش منظور به سوم
وبه است گرديده دستكاري شده ، كشف آنجا در قباله‌ها
همان كهن شيوه از گونه‌اي متن اين يقين به قريب احتمال
.دارد اشتهار (كردي) به امروزه كه است زباني
كهن قباله‌هاي درباره زبانشناسان و مستشرقين پژوهشهاي *
اورامان
درباره مقاله‌اي مينس پروفسور ميلادي ، سال 1915 به
رشته به يوناني رسم‌الخط به كه دوم و اول قباله‌هاي
.است ساخته منتشر هلني تحقيقات نشريه در درآمده ، تحرير
سوم قباله پيرامون گفتاري سال 1919 در كاولي پروفسور سپس
نشريه در گشته ، تحرير آرامي رسم‌الخط به كه اورامان
همچنين.است نموده منتشر انگلستان سلطنتي آسيايي انجمن
در ميلادي سال 1923 به نيبرگ.س.چ دكتر زمينه ، اين در
“اورامان پهلوي اسناد” عنوان تحت مطلبي شرق جهان مجله
ادموندز.جي.سي نيز.است داده انتشار سوم قباله درباره
(سالهاي 19191925 درفاصله) عراق در بريتانيا كارگزار
“عربها و تركها كردها ، ” كتاب در موضوع همين پيرامون
چنين شواهدي ، و قرائن براساس وي.است نوشته كوتاهي مقاله
منطقه به مربوط اصل در قباله‌ها است ممكن كه داده احتمال
كشف آن در كه مكاني به بعدها و باشند نبوده اورامان
.باشند شده منتقل گرديده‌اند
استاد احمد رشيد جمال دكتر ميلادي ، سال 1983 در واما
ساخته منتشر موضوع همين پيرامون مقاله دو بغداد دانشگاه
سرزمين زبانشناسي تحقيقات” كتاب در سال 1988 در همو.است
برگردانده عربي الفباي به را قباله‌ها الخط رسم “كردستان
چندين ودر نموده ترجمه كردي زبان به را قباله‌ها متن و
قباله‌ها اين زبانشناسي و تاريخي وجوه از بسياري گفتار
.است داده توضيح علمي شيوه به و كرده تشريح خوبي به را
پژوهشهاي ميلادي ، سال 1990 در نيز سطور اين نگارنده
در و رسانيده انجام به قباله‌ها اين پيرامون گسترده‌اي
واله قه” عنوان تحت كردي زبان به مقاله پنج ارتباط همين
مجله در “اورامان كهن قباله‌هاي /ورمان هه كاني كونه
.است نموده منتشر سروه كردي
اورامان كهن قباله‌هاي اهميت و ارزش *
تاريخ زبانشناسي ، ديدگاههاي از اورمان اسناد بررسي
كهن باورهاي و اديان مطالعات و اقتصادي اجتماعي ، مناسبات
اورامان منطقه بويژه و خاورميانه جغرافيايي درحوزه
از بسياري قباله‌ها اين.است اهميت كمال حائز كردستان ،
فرهنگي مجموعه ناسفته و ناشناخته گوشه‌هاي و مبهم زواياي
كه روست اين از هم و ;مي‌سازد آشكار و روشن را كرد قوم
پرتوافكني واسطه به اولي ، طريق به گانه سه اسناد اين كشف
از كردكه ديرزي قوم وفرهنگ تاريخ ساحت از گوشه‌اي بر
به اسلامي ايراني ، تمدن و فرهنگ مجموعه ابر اصيل اقوام
ارزشمند بسيار نيز ايرانشناسي پژوهشهاي ازمنظر است ، شمار
وشناسايي كشف بر مترتب تحقيقاتي نتايج بدينگونه و است
شناسايي حيطه در بزرگي دستاورد باستاني قباله‌هاي اين
ايراني اقوام فرهنگي مجموعه و ايران باستاني سرزمين
.مي‌گردد محسوب
شناسايي و كشف نيز شناسي كردستان پژوهشهاي منظر از
بسيار آگاهيهاي و اطلاعات اورامان ، باستاني قباله‌هاي
و اعتقادات آيين ، و دين ، خط زبان ، از ارزنده‌اي و جالب
دامن دراز روند در كه سرزميني اقتصادي و اجتماعي روابط
كه مي‌دهد دست به است ، گرفته نام كردستان اورامان تاريخ ،
در مي‌توان عمده طور به را پراهميت يافته‌هاي اين
پيشينه تاريخي ، زمينه‌هاي در متنوعي مطالعاتي گرايشهاي
و ديني اعتقادات حقوقي ، كهن مناسبات اقتصادي ، روابط
.داد قرار وتحليل تجزيه و بررسي مورد زبانشناسي
گانه سه قباله‌هاي سراسر در:كهن باورهاي و آيينها (1
اشخاص اسامي بخصوص و واژگان از مجموعه‌اي اورامان ،
باستاني اعتقادات و آيينها از كه مي‌خورد به‌چشم
برخي حتياست يافته نشات زاگرس كوه رشته دامنه‌نشينان
رايج كردان درميان اكنون هم قباله‌ها ، در كسان نامهاي از
كهن قباله‌هاي واژگان درلابه‌لاي.زبانهاست سر وبر
;است آشكار (ميترائيسم) مهرپرستي آيين نشانه‌هاي اورامان ،
اروتت ، ميرابندك ، رشنو ، :همچون واژگاني مجموعه
ساير و كردان ميان در مهرپرستي عصر نشانگر ميثراپادي
و دوستي معناي به ميثرا /ميترا يا مهراست ايرانيان
فرشته ميترا باستان ، ايرانيان باور به.است محبت
گاثاهاي در.است بوده آفريدگان با آفريدگار پيونددهنده
وعده و عهد و پيمان معناي به مهر اسپينتمان ، زرتشت آشو
است مزدا اهورا آفريدگان از يكي مهر اوستا ، در.است آمده
.است نور و روشنايي فرشته و پيمان و عهد نگاهبان همو و
كه بوده‌اند باور اين بر مزديسنان باستان ، ايران در
و اوستا يشت ودهمين ماه هر از روز وشانزدهمين ماه هفتمين
آيين ميترا ، ستايش.است مهر ايزد ويژه مهرگان جشن
همين دل از.است بوده ايراني اقوام وديگر كردان باستاني
كردستان در ديگري آيين كهن بعد ، اعصار در باستاني آيين
.مي‌شود شناخته “ايزدي آيين” نام به اكنون هم كه برخاسته
توسط آنجا از و صغير آسياي و بابل به ايران از پرستي مهر
براي مهر ايزد.است رسيده اروپا به رومي جنگاوران
مردم ، سعادت وتامين زمين حاصلخيزي و آباداني از نگاهباني
ميتراي شمايل و هياتميكند ذبح قرباني عنوان به گاوي
است يادگاري ويونانيها ، آرياييها باستاني درآثار گاوكش
.باور كهن اين از
آردين ، آراماسد ، همچون واژگاني اورامان ، كهن قباله‌هاي در
آيين و مزداپرستي روزگار از دادباگاباگ و آرشتت
پيشين روزگاران همان از آيين اين.دارد حكايت مزديسنان
ايران سراسر و يافته گسترش آريايي قبايل و اقوام ميان در
.بود گرفته بر در را وهند
و است داشته كهن‌تر پيشينه‌اي پرستي اهورا كردستان ، در
سرانجام مهرپرستي ، آيين.مي‌گردد باز مهرپرستي روزگار به
يكتاپرستانه باوري به اسپينتمان ، زرتشت آشو كوشش به
تحول (مزدا اهورا ستايشگران) مزديسنان آيين به موسوم
.است يافته وتكامل
اورامان باستاني قباله‌هاي مجموعه:الخط ورسم زبان (2
اثر و وكهن تاريخي سندي عنوان به زبانشناسي منظر از
اورامان ، سوم قباله براساس.مي‌گردد تلقي ارزشمندي فرهنگي
كردان نياكان ميان در اين ، از پيش سال واندي هزار دو در
با خط اين كه بوده رايج ويژه رسم‌الخط نوعي امروزي ،
قباله‌ها تحرير براي عصر آن در و شده نوشته آرامي الفباي
نشان منظور به كه پيداست.است به‌كاررفته رسمي واسناد
برخي كردستان ، باستاني ساكنان زبان ويژه فونيم‌هاي دادن
شده دستكاري مخصوصي نشانه‌هاي افزودن با آرامي الفباي از
با اورامان سوم قباله آرامي الفباي كه طوري به ;است
آرامي ، الفباي با شده نوشته قديمي خطوط و اسناد از هيچيك
جديدي رسم‌الخط كه است آن از حاكي امر اين كه نيست همسان
رسم‌الخط ، اين در.است شده كشف اورامان قباله‌هاي در
واژه چندشدهاند ختم يوناني پسوند به اشخاص نامهاي
هزوارش است ممكن كه مي‌آيد چشم به قباله‌ها در نيز آرامي
اما مي‌شود تحرير آرامي واژه عين نوشتن ، در يعني.باشد
چند هرميگردد قرائت ديگري گونه به خواندن در
قرائت را مزبور قباله بار نخستين براي كه زبانشناساني
سوم قباله متن زبان كه كرده‌اند اذعان آشكارا نموده‌اند ،
كه آن‌جايي از متاسفانه اما ;است نزديكتر امروزي كردي به
پهلوي را مزبور قباله زبان نبوده‌اند مسلط كردي زبان بر
هر از بهتر كرد زبانشناس كه حالي در.ناميده‌اند اشكاني
نيز اينك هم سوم قباله واژگان از بسياري كه مي‌داند كسي
.زبانهاست سر بر گستردگي با و دارد رواج كردان ميان در
جملات دستوري ساختار و بندي جمله شيوه در اينها ، جز به
.است مشهور كردي زبان گرامري نشانه‌هاي نيز سوم قباله متن
قباله‌هاي:اورامان در حقوقي -اقتصادي كهن مناسبات (3
حقوقي و اجتماعي و اقتصادي روابط ديدگاه از اورامان ، كهن
آن در كه مي‌دهد نشان اسناد اين است ، بررسي و توجه شايان
بوده برقرار منسجمي حقوق روابط كرد قبايل درميان روزگار
از منطقه‌اي در تاكستاني دادن اجاره منظور به و است
مي‌شده تنظيم شاهدان برابر در قرارداد كردان ، سرزمين
.است مي‌كرده ومهر مي‌نموده تاييد را آن حكومت ونماينده
وامر كشاورزي مناسبات كه آنند از حاكي اسناد اين همچنين
برخوردار خاصي اهميت از روزگار آن در زمين ساختن آباد
كه بوده مهم آنقدر زميني قطعه نمودن اداره و است بوده
روي بر ثمر ومثمر كارا فعاليت به قادر اجاره‌دار اگر
مي‌بايستي مي‌رفت ، بين از زمين ومحصول نمي‌بود زمين
صاحب به اهمال ، و قصور اين بابت سنگيني غرامت و تاوان
.مي‌پرداخت فرمانروا و زمين
در تاريخي واطلاعات اجتماعي كهن روابط از بازتابي (4
تاريخي و اجتماعي ديد از اورامان قباله‌هاي:قباله‌ها
اين از اسناد اين.است خاصي اعتبار و اهميت حائز نيز
سرزمين تاريخي ونادانسته‌هاي ابهامات از بسياري منظر ،
اين نمونه ، براي.مي‌سازد هويدا را ايران فلات و كرد قوم
اين در يونانيها فرمانروايي درباره اطلاعاتي قباله‌ها
سامان اين مردم بر هلنيستي فرهنگ تاثير ونيز سرزمين
نواحي و اورامان در عصر آن كشوري تقسيمات نحوه وهمچنين
تعميق راستاي در يافته‌ها ، اين كه بردارد در را آن اطراف
مغتنم بسيار ايرانشناسي /كردستانشناسي تحقيقات تكميل و
اهميت ديگر بار انكار ، غيرقابل دليل همين به و وراهگشاست
بيش ايراني اقوام فرهنگي مجموعه‌هاي پوياي شناخت لزوم و
ابرتمدن دوستداران و كوشندگان و پژوهندگان بر پيش از
.مي‌گردد محقق اسلامي /ايراني
آيينهاي در اورمان قباله‌هاي نامهاي از برخي ريشه‌يابي
كردستان باستاني
اورامان ، قباله‌هاي كهن در جايها و كسان نامهاي بررسي
كردان سرزمين باستاني آيينهاي با آنها پيوند از نشان
كرد تاريخ پژوهشگران از يكي احمد رشيد جمال دكتر.دارد
وي.است زده دست تحقيقاتي به زمينه اين در كه است
قباله‌هاي در باستان يونان هلني فرهنگ نشانه‌هاي پيرامون
مي‌رسد نظر به.است پرداخته نظرياتي ارائه به اورامان ،
پيشينه‌اي كردان باستاني سرزمين در ميتراپرستي آيين
فرهنگ در آيين ، كهن اين آموزه‌هاي آثار و داشته درازآهنگ
ساير نيز و خاورميانه اقوام ديگر و كرد قوم باستاني
البته.است دوانيده ريشه اروپايي و هند ملل و اقوام
تمدن و برفرهنگ استعمارگر و متجاوز يونانيان فرهنگ تاثير
اورامان ، باستاني قباله‌هاي اما است ، انكارناپذير ايراني
روزگار به يوناني هلنيستي فرهنگ كه آنند از حاكي بيشتر
آيينهاي آثار است نتوانسته مزبور ، قباله‌هاي تحرير
كن ريشه را ايران فلات نقاط ساير و كردان سرزمين باستاني
شده ، ياد قباله‌هاي شدن نوشته روزگار ديگر ، سوي از.نمايد
كردان ميان در مزداپرستي طليعه و ميترائيسم اوج عصر
فلات سراسر در مزدا ستايش آيين عصر آن در.است بوده
و داشته گسترش كردان ، باستاني سرزمين در جمله از و ايران
بوده برپا مزديسنان آتشگاه سرزمين اين نقاط از بسياري در
پرستش و ستايش به آنجا در امروزي كردان نياكان و است
اورامان بويژه برهه ، اين در پرداخته‌اند مي اهورامزدا
از (پاوه)آتشكده و بوده مزداپرستي اصلي مراكز از
.است آمده شمار به كردان باستاني مشهور ستايشگاههاي
يونانيان اگر شده ، ياد زماني مقطع در اين بنابر
انديشه اعماق در تمامي به را هلني فرهنگ مي‌توانستند
آيين ، زبان ، از مي‌بايستي دهند ، رسوخ ايران فلات ساكنان
اثري نيز آنان فرهنگي مجموعه و رسوم و آداب و اعتقادات
نداده روي حالتي چنين كه مي‌بينيم اما;باشد نمانده برجاي
.مدعاست اين گواه بهترين اورامان باستاني قباله‌هاي و است
منعكس آنكه از بيش اورامان كهن قباله‌هاي سان بدين
آيينهاي آثار و جلوه‌ها باشند ، هلنيستي فرهنگ كننده
از بسياري چنانكه ;مي‌نمايانند را مزديسنا و مهرپرستي
.نظرند اين مقوم و نتيجه‌گيري اين مويد قباله‌ها واژگان
رشنو ، تيرك ، اروتت ، :همچون واژگاني نمونه ، براي
دادباگانراس ، دادباگاباگ ، ارشتت ، پتسپك ، اسمك ، ميثراپادي ،
.گانزاكي
زبان خصوص در اي نظريه
اورامان سوم قباله الخط رسم و
نظر به مهمتر ديگري موضوع هر از آنچه پژوهش ، اين در
قباله كه است رسم‌الخطي و زبان شناسايي و رديابي مي‌رسد ،
زبان كه است اين بر نگارنده.است شده نوشته آن با سوم
زبان از گونه‌اي اورامان ، باستاني قباله سومين رسم‌الخط
(كهن كردي زبان) را آن مي‌توان كه است كردان باستاني
.ناميد
شده نگاري زمان (سلوكي)يوناني تاريخ به سوم ، قباله زبان
بر.است درآميخته آرامي هزوارشهاي و يوناني واژگاني با و
نيز مينس پروفسور احمد ، رشيد جمال دكتر اظهارات اساس
كردي امروزي زبان به سوم ، قباله زبان كه داشته اعتقاد
كه مي‌كند اشاره موضوع اين به بويژه وي.است نزديكتر
مكشوفه اسناد از هيچيك در سوم قباله رسم‌الخط الفباي
دستكاري الفبا اين ضمن در و نشده مشاهده جهان در تاريخي
تا است شده داده تغيير ويژه‌اي نشانه‌هاي با و گرديده
از.درآيد نگارش به مشخص ، ناحيه آن در عصر آن كردان زبان
از پس نيز و مذكور مبادي به توجه با حقير اين رو ، اين
ساختار تطبيقي بررسي و سوم قباله واژگان تحليل و تجزيه
مي‌گيرد نتيجه چنين كردي ، معاصر زبان با آن جملات دستوري
كردي نوشتار و گفتار از شيوه‌اي سوم قباله خط و زبان كه
آرامي هزوارشهاي و يوناني زبان تاثير تحت كه است باستان
مورد دو چند هر كه است توجه شايان نيزاست گرفته قرار
و زبان كه يوناني الفباي و زبان به اورامان قباله‌هاي از
كه است آشكار اما ;است شده بوده ، نوشته عصر آن رسمي خط
دوران ، آن رسمي زبان كنار در بحث مورد منطقه ساكنان زبان
كه است رو اين از هم و است بوده زبانها سر بر و رايج
زبانها سر بر و مانده برجاي زايا و پويا تاكنون بي‌وقفه
.است روان
نياكان اين ، از پيش سال اندي و هزار در كه ، آن سخن فرجام
و زبان از حكومتي ، زبان‌رسمي كنار در امروزي كردان
.بوده‌اند نيزبرخوردار خود به مخصوص رسم‌الخط الفباو
دارد ادامه