پژوهشی درباره مساجد عبداللهي كردستان / بخش دوم

كردستان‌‏‎ تاريخي‌‏‎ يادمانهاي‌‏‎ معماري‌‏‎ به‌‏‎ نگاهي‌‏‎
دکتر سوران کردستاني نويسنده و محقق کرد

منتشر شده در روزنامه همشهری

شماره‌ 2337‏‎ ‎‏‏،‏‎8 FEB 2001 بهمن‌1379 ، ‏‎ شنبه‌ 20‏‎ پنج‌‏



پيشينه‌‏‎ به‌‏‎ اشاره‌‏‎ با‏‎ نويسنده‌‏‎ مطلب ، ‏‎ بخش‌‏‎ نخستين‌‏‎ در‏‎ :درآمد‏‎
آنها‏‎ از‏‎ كردستان‌ ، ‏‎ در‏‎ عبداللهي‌‏‎ به‌‏‎ موسوم‌‏‎ مسجدهاي‌‏‎ تاريخي‌‏‎
سخن‌‏‎ اسلام‌‏‎ آغاز‏‎ مسجدهاي‌‏‎ ساده‌ترين‌‏‎ و‏‎ كهن‌ترين‌‏‎ عنوان‌‏‎ به‌‏‎
از‏‎ ديگر‏‎ برخي‌‏‎ به‌‏‎ مطلب ، ‏‎ بخش‌‏‎ واپسين‌‏‎ در‏‎ اينك‌‏‎.‎آورد‏‎ ميان‌‏‎ به‌‏‎
براي‌‏‎ راهكارهايي‌‏‎ و‏‎ پرداخته‌‏‎ مسجدها‏‎ اين‌‏‎ معماري‌‏‎ ويژگيهاي‌‏‎
.است‌‏‎ شده‌‏‎ ارائه‌‏‎ آنها‏‎ بازسازي‌‏‎ ويراني‌و‏‎ از‏‎ پيشگيري‌‏‎
مسجد‏‎ جنبي‌‏‎ عناصر‏‎ مجموعه‌‏‎ -‎‏‏7‏‎
به‌‏‎ موسوم‌‏‎ مسجد‏‎ چندين‌‏‎ مجموعه‌‏‎ معماري‌‏‎ سبك‌‏‎ به‌‏‎ توجه‌‏‎ با‏‎
گرفت‌‏‎ نتيجه‌‏‎ چنين‌‏‎ مي‌توان‌‏‎ كردستان‌ ، ‏‎ شده‌‏‎ شناسايي‌‏‎ عبداللهي‌‏‎
مكان‌‏‎ اصيلترين‌‏‎ اساسا‏‎ اسلام‌ ، ‏‎ صدر‏‎ مساجد‏‎ معماري‌‏‎ در‏‎ كه‌‏‎
جنبي‌‏‎ عناصر‏‎ مجموعه‌‏‎ و‏‎ است‌‏‎ بوده‌‏‎ (محراب‏‎ با‏‎ نمازخانه‌‏‎)‎مسجد‏‎
رواق‌‏‎ و‏‎ مناره‌‏‎ مجاور ، ‏‎ اتاقهاي‌‏‎ و‏‎ حجرات‌‏‎ حياط ، ‏‎ قبيل‌‏‎ از‏‎ مسجد‏‎
يك‌‏‎ هر‏‎ واقع‌‏‎ در‏‎.‎است‌‏‎ شده‌‏‎ ساخته‌‏‎ ضرورت‌‏‎ به‌‏‎ بنا‏‎ بعدها‏‎..و‏‎
شكل‌‏‎ اسلامي‌‏‎ معماري‌‏‎ تكاملي‌‏‎ سير‏‎ در‏‎ زيرمجموعه‌ها‏‎ اين‌‏‎ از‏‎
.است‌‏‎ گرفته‌‏‎
و‏‎ شهرها‏‎ در‏‎ بيشتر‏‎ گلدسته‌‏‎ يا‏‎ مناره‌‏‎ فوق‌ ، ‏‎ تحليل‌‏‎ به‌‏‎ بنا‏‎
پيدا‏‎ ضرورت‌‏‎ زماني‌‏‎ آن‌‏‎ ساختن‌‏‎ و‏‎ مي‌شود‏‎ ديده‌‏‎ پرجمعيت‌‏‎ اماكن‌‏‎
نقاط‏‎ اقصي‌‏‎ در‏‎ نمازگزاران‌‏‎ گوش‌‏‎ به‌‏‎ موذن‌‏‎ اذان‌‏‎ صداي‌‏‎ كه‌‏‎ كرده‌‏‎
به‌‏‎ ديني‌‏‎ علوم‌‏‎ طلاب‏‎ كه‌‏‎ هنگامي‌‏‎ نيز‏‎.‎است‌‏‎ نمي‌رسيده‌‏‎ شهر‏‎
آورده‌اند ، ‏‎ روي‌‏‎ مسجد‏‎ به‌‏‎ سو‏‎ هر‏‎ از‏‎ اسلامي‌‏‎ معارف‌‏‎ كسب‏‎ منظور‏‎
پيش‌‏‎ آنان‌ ، ‏‎ اقامت‌‏‎ براي‌‏‎ مسجد‏‎ جوار‏‎ در‏‎ حجراتي‌‏‎ تاسيس‌‏‎ ضرورت‌‏‎
.است‌‏‎ آمده‌‏‎
شده‌ ، ‏‎ پيچيده‌تر‏‎ و‏‎ يافته‌‏‎ گسترش‌‏‎ مسجد‏‎ ساختمان‌‏‎ كه‌‏‎ آنگاه‌‏‎ يا‏‎
ضمن‌‏‎ تا‏‎ گزيند‏‎ سكنا‏‎ مسجد‏‎ جوار‏‎ در‏‎ خادمي‌‏‎ كه‌‏‎ است‌‏‎ شده‌‏‎ لازم‌‏‎
امور‏‎ در‏‎ خدمتگزاري‌‏‎ به‌‏‎ مسجد ، ‏‎ متعلقات‌‏‎ و‏‎ بنا‏‎ از‏‎ حفاظت‌‏‎
ساختن‌‏‎ رو‏‎ اين‌‏‎ از‏‎ ;بپردازد‏‎ نمازجماعت‌‏‎ و‏‎ يوميه‌‏‎ نمازهاي‌‏‎
پيش‌‏‎ از‏‎ قبل‌‏‎ اما‏‎.‎است‌‏‎ كرده‌‏‎ پيدا‏‎ ضرورت‌‏‎ مسجد‏‎ خادم‌‏‎ حجره‌‏‎
محل‌‏‎ همان‌‏‎ اهالي‌‏‎ از‏‎ مسجد‏‎ خادمان‌‏‎ يا‏‎ خادم‌‏‎ ضرورت‌ ، ‏‎ اين‌‏‎ آمدن‌‏‎
رضاي‌‏‎ كسب‏‎ براي‌‏‎ و‏‎ داشته‌اند‏‎ خانه‌‏‎ روستا‏‎ ميان‌‏‎ در‏‎ كه‌‏‎ بوده‌‏‎
مسجد‏‎ خدمتگزاري‌‏‎ به‌‏‎ خود ، ‏‎ روزمره‌‏‎ كارهاي‌‏‎ انجام‌‏‎ ضمن‌‏‎ خداوند ، ‏‎
.نموده‌اند‏‎ مبادرت‌‏‎ نيز‏‎
و‏‎ نمازخانه‌‏‎ اساسا‏‎ را‏‎ عبداللهي‌‏‎ مساجد‏‎ اصلي‌‏‎ عناصر‏‎ مجموعه‌‏‎
و‏‎ جنبي‌‏‎ عناصر‏‎ اما‏‎ مي‌دهند ، ‏‎ تشكيل‌‏‎ آبدستخانه‌‏‎ و‏‎ آبريزگاه‌‏‎
اين‌‏‎.‎است‌‏‎ شده‌‏‎ افزوده‌‏‎ مساجد‏‎ ساختار‏‎ به‌‏‎ تدريج‌‏‎ به‌‏‎ تكميلي‌‏‎
:از‏‎ عبارتند‏‎ تكميلي‌‏‎ و‏‎ جنبي‌‏‎ عناصر‏‎ مجموعه‌‏‎
سنگي‌‏‎ سكوي‌‏‎ و‏‎ حوض‌‏‎ و‏‎ حياط‏‎ به‌‏‎ مشرف‌‏‎ سنگفرش‌ ، ‏‎ مسجد ، ‏‎ ايوان‌‏‎ (‎‏‏1‏‎
پايه‌‏‎ و‏‎ سرستون‌‏‎ بدون‌‏‎ غالبا‏‎ چوبي‌ ، ‏‎ ستونهاي‌‏‎ و‏‎ طاق‌‏‎ با‏‎ نماز ، ‏‎
.ستون‌‏‎
و‏‎ خام‌‏‎ خشت‌‏‎ جنس‌‏‎ از‏‎ قطور‏‎ ديوارهاي‌‏‎ با‏‎:‎مسجد‏‎ حياط‏‎ (‎‎‏‏2‏‎
مشروب‏‎ جاري‌‏‎ آب‏‎ با‏‎ كه‌‏‎ حوضي‌‏‎ داراي‌‏‎ غالبا‏‎ گل‌اندود ، ‏‎
پيرامون‌‏‎ سنگهاي‌‏‎ لاشه‌‏‎ جنس‌‏‎ از‏‎ و‏‎ سنگي‌‏‎ حوض‌ ، ‏‎ كف‌‏‎.مي‌گردد‏‎
سنگهاي‌‏‎ و‏‎ سنگي‌‏‎ فواره‌‏‎ با‏‎ متاخر‏‎ مساجد‏‎ در‏‎ يا‏‎ و‏‎ مسجد‏‎
سكوي‌‏‎ حوض‌ ، ‏‎ كنار‏‎ در‏‎ حوض‌ ، ‏‎ كناره‌هاي‌‏‎ و‏‎ كف‌‏‎ در‏‎ شده‌‏‎ تراشيده‌‏‎
است‌‏‎ مشجر‏‎ غالبا‏‎ مسجد‏‎ حياط‏‎.‎است‌‏‎ گرديده‌‏‎ تعبيه‌‏‎ نماز‏‎ سنگي‌‏‎
سوخت‌‏‎ تامين‌‏‎ براي‌‏‎ است‌‏‎ هيزم‌‏‎ نگهداري‌‏‎ محل‌‏‎ آن‌‏‎ گرداگرد‏‎ و‏‎
سطح‌‏‎ از‏‎ بلندتر‏‎ غالبا‏‎ مسجد‏‎ شبستان‌‏‎ سطح‌‏‎.مسجد‏‎ زمستاني‌‏‎
و‏‎ حياط‏‎ به‌‏‎ سنگي‌‏‎ پله‌‏‎ چندين‌‏‎ توسط‏‎ به‌‏‎ و‏‎ شده‌‏‎ ساخته‌‏‎ مسجد‏‎ حياط‏‎
راه‌‏‎ حياط‏‎ به‌‏‎ مزبور‏‎ مساجد‏‎ كه‌‏‎ صورتي‌‏‎ در‏‎.دارد‏‎ راه‌‏‎ مسجد‏‎ حوض‌‏‎
از‏‎ عبور‏‎ طريق‌‏‎ از‏‎ مسجد‏‎ آبريزگاه‌‏‎ به‌‏‎ دسترسي‌‏‎ باشند ، ‏‎ داشته‌‏‎
.است‌‏‎ امكان‌پذير‏‎ مسجد‏‎ حياط‏‎
مسجد‏‎ آبريزگاه‌‏‎ -‎‎‏‏8‏‎
چند‏‎ صورت‌‏‎ به‌‏‎ غالبا‏‎ مساجد‏‎ گونه‌‏‎ اين‌‏‎ آبريزگاه‌‏‎ ساختمان‌‏‎
كوتاه‌‏‎ ديوار‏‎ با‏‎ ;يكديگرند‏‎ مجاور‏‎ كه‌‏‎ حاجت‌‏‎ قضاي‌‏‎ جهت‌‏‎ چشمه‌‏‎
غالبا‏‎ ;-ايستاده‌‏‎ مرد‏‎ يك‌‏‎ شانه‌هاي‌‏‎ تا‏‎ -چشمه‌ها‏‎ حدفاصل‌‏‎
يك‌‏‎ كه‌‏‎ طوري‌‏‎ به‌‏‎ -‎مانع‌‏‎ كوتاه‌‏‎ ديوار‏‎ با‏‎ و‏‎ ورودي‌‏‎ درب‏‎ بدون‌‏‎
.است‌‏‎ شده‌‏‎ ساخته‌‏‎ -نشود‏‎ ديده‌‏‎ آن‌‏‎ پشت‌‏‎ در‏‎ نشسته‌‏‎ حال‌‏‎ در‏‎ مرد‏‎
به‌‏‎ واحد‏‎ كانالي‌‏‎ در‏‎ و‏‎ مي‌شود‏‎ تامين‌‏‎ روستا‏‎ چشمه‌‏‎ از‏‎ مسجد‏‎ آب‏‎
از‏‎ چشمه‌اي‌‏‎ هر‏‎ مدخل‌‏‎ در‏‎ است‌ ، ‏‎ جاري‌‏‎ مسجد‏‎ آبريزگاه‌‏‎ سوي‌‏‎
در‏‎ مستقيم‌‏‎ طور‏‎ به‌‏‎ كه‌‏‎ مي‌شود‏‎ جمع‌‏‎ حوضچه‌اي‌‏‎ در‏‎ آبريزگاه‌ ، ‏‎
باشد ، ‏‎ حياط‏‎ فاقد‏‎ مسجد‏‎ كه‌‏‎ صورتي‌‏‎ در‏‎.‎مي‌گيرد‏‎ قرار‏‎ دسترس‌‏‎
تحتاني‌‏‎ طبقه‌‏‎ در‏‎ يا‏‎ و‏‎ مسجد‏‎ پشت‌‏‎ در‏‎ غالبا‏‎ آن‌‏‎ آبريزگاه‌‏‎
تعبيه‌‏‎ آن‌‏‎ در‏‎ هوا‏‎ تهويه‌‏‎ براي‌‏‎ منافذي‌‏‎ و‏‎ شده‌‏‎ واقع‌‏‎ مسجد‏‎ مدخل‌‏‎
.است‌‏‎ گرديده‌‏‎
با‏‎ مساجد‏‎ اين‌‏‎ ارتباط‏‎ و‏‎ عبداللهي‌‏‎ مساجد‏‎ معماري‌‏‎ سادگي‌‏‎ *
آنها‏‎ پيرامون‌‏‎ محيط‏‎
پايگاههاي‌‏‎ و‏‎ عبادتگاهها‏‎ نخستين‌‏‎ كه‌‏‎ عبداللهي‌‏‎ مساجد‏‎ مجموعه‌‏‎
در‏‎ غالبا‏‎ است‌ ، ‏‎ كردستان‌‏‎ در‏‎ اسلامي‌‏‎ معارف‌‏‎ و‏‎ فرهنگ‌‏‎ ترويج‌‏‎
در‏‎ عموما‏‎ و‏‎ شده‌‏‎ ساخته‌‏‎ روستاها‏‎ نقاط‏‎ پاكترين‌‏‎ و‏‎ زيباترين‌‏‎
تپه‌اي‌‏‎ بر‏‎ مساجد‏‎ محل‌‏‎ گاهي‌‏‎است‌‏‎ گرديده‌‏‎ واقع‌‏‎ روستا‏‎ قلب‏‎
و‏‎ محراب‏‎ و‏‎ گرفته‌‏‎ جاي‌‏‎ روستا‏‎ خانه‌هاي‌‏‎ سطح‌‏‎ از‏‎ بلندتر‏‎
پيرامون‌‏‎ طبيعت‌‏‎ چشم‌اندازهاي‌‏‎ بر‏‎ است‌‏‎ مشرف‌‏‎ مسجد‏‎ شبستان‌‏‎
.روستا‏‎
محيطي‌‏‎ شرط‏‎ هيچ‌‏‎ به‌‏‎ مشروط‏‎ مزبور‏‎ مساجد‏‎ ساختن‌‏‎ آغاز ، ‏‎ در‏‎
پرستش‌‏‎ و‏‎ نماز‏‎ اقامه‌‏‎ مساجد ، ‏‎ بناي‌‏‎ اساسي‌‏‎ هدف‌‏‎ تنها‏‎ و‏‎ نبوده‌‏‎
و‏‎ اسلامي‌‏‎ آموزه‌هاي‌‏‎ تعليم‌‏‎ و‏‎ روح‌‏‎ تزكيه‌‏‎ و‏‎ خداوند‏‎
اين‌‏‎ از‏‎ هم‌‏‎ ;است‌‏‎ بوده‌‏‎ مسلمانان‌‏‎ جامعه‌‏‎ مشكلات‌‏‎ از‏‎ گره‌گشايي‌‏‎
سلاطين‌‏‎ دبدبه‌‏‎ و‏‎ شكوه‌‏‎ عصر ، ‏‎ آن‌‏‎ اسلامي‌‏‎ جامعه‌‏‎ در‏‎ كه‌‏‎ روست‌‏‎
به‌‏‎ مسلمانان‌‏‎ و‏‎ باخت‌‏‎ رنگ‌‏‎ سلف‌‏‎ حكام‌‏‎ و‏‎ امرا‏‎ و‏‎ جور‏‎
گرايش‌‏‎ ايمان‌‏‎ استحكام‌‏‎ و‏‎ اعتلا‏‎ و‏‎ دروني‌‏‎ صفاي‌‏‎ و‏‎ ساده‌زيستي‌‏‎
از‏‎ غالبا‏‎ اسلام‌‏‎ صدر‏‎ مساجد‏‎ تحليل‌ ، ‏‎ اين‌‏‎ بنابر‏‎.‎كردند‏‎ پيدا‏‎
هنرمندانه‌‏‎ و‏‎ اماظريف‌‏‎ بي‌پيرايه‌ ، ‏‎ و‏‎ ساده‌‏‎ معماري‌‏‎ سبك‌‏‎
در‏‎ اسلام‌‏‎ اقتدارات‌‏‎ گسترش‌‏‎ با‏‎ بعدها‏‎.‎است‌‏‎ بوده‌‏‎ برخوردار‏‎
به‌‏‎ عباسي‌‏‎ و‏‎ اموي‌‏‎ حكام‌‏‎ و‏‎ خلفا‏‎ نزديك‌ ، ‏‎ و‏‎ دور‏‎ سرزمينهاي‌‏‎
پيچيده‌تر‏‎ و‏‎ پيراستن‌‏‎ به‌‏‎ مسيحيت‌‏‎ جهان‌‏‎ كليساهاي‌‏‎ از‏‎ تقليد‏‎
و‏‎ كاخها‏‎ و‏‎ نمودند‏‎ پيدا‏‎ گرايش‌‏‎ مساجد‏‎ معماري‌‏‎ سبك‌‏‎ نمودن‌‏‎
مساجدي‌‏‎ مجموعه‌‏‎ بالطبع‌‏‎ و‏‎ گرائيد‏‎ تجمل‌‏‎ به‌‏‎ حاكمان‌‏‎ سرسراهاي‌‏‎
رفيع‌‏‎ بسيار‏‎ است‌‏‎ شده‌‏‎ ساخته‌‏‎ دوره‌‏‎ اين‌‏‎ در‏‎ آنان‌‏‎ دستور‏‎ به‌‏‎ كه‌‏‎
هنر‏‎ گونه‌ ، ‏‎ بدين‌‏‎است‌‏‎ نگار‏‎ و‏‎ پرنقش‌‏‎ و‏‎ باشكوه‌ومزين‌‏‎ و‏‎
حمايت‌‏‎ حكومتي‌‏‎ دستگاههاي‌‏‎ مالي‌‏‎ پشتوانه‌‏‎ با‏‎ مساجد‏‎ معماري‌‏‎
ساختن‌‏‎ به‌‏‎ سو‏‎ هر‏‎ از‏‎ هنرمندان‌‏‎ و‏‎ بنايان‌‏‎ و‏‎ معماران‌‏‎ و‏‎ گرديد‏‎
روند‏‎ اين‌‏‎ سان‌ ، ‏‎ بدين‌‏‎.‎آوردند‏‎ روي‌‏‎ مساجد‏‎ تزئين‌‏‎ و‏‎ پرداختن‌‏‎ و‏‎
كه‌‏‎ انجاميد‏‎ (‎مساجد‏‎ رسمي‌‏‎ معماري‌‏‎)‎نوعي‌‏‎ آمدن‌‏‎ پديد‏‎ به‌‏‎
و‏‎ آفريقايي‌‏‎ كشورهاي‌‏‎ در‏‎ را‏‎ آن‌‏‎ نمونه‌هاي‌‏‎ باشكوه‌ترين‌‏‎
.يافت‌‏‎ مي‌توان‌‏‎ آسيايي‌‏‎
تزئينات‌‏‎ از‏‎ بهره‌گيري‌‏‎ و‏‎ معماري‌‏‎ شدن‌‏‎ پيچيده‌تر‏‎ روند‏‎ البته‌‏‎
اساسا‏‎ را‏‎ اسلامي‌‏‎ ابنيه‌‏‎ در‏‎ گوناگون‌‏‎ نقش‌ونگارهاي‌‏‎ و‏‎
نمود ، ‏‎ منسوب‏‎ كليساها‏‎ بناي‌‏‎ سبك‌‏‎ از‏‎ صرف‌‏‎ تقليد‏‎ به‌‏‎ نمي‌توان‌‏‎
.روند‏‎ اين‌‏‎ سرآغاز‏‎ به‌‏‎ مي‌گردد‏‎ باز‏‎ بيشتر‏‎ تحليل‌‏‎ اين‌‏‎ بلكه‌‏‎
معماري‌‏‎ شكل‌گيري‌‏‎ بعد ، ‏‎ سده‌هاي‌‏‎ طول‌‏‎ در‏‎ و‏‎ تدريج‌‏‎ به‌‏‎ اما‏‎
و‏‎ مسلمانان‌‏‎ ايمان‌‏‎ تجليات‌‏‎ مرهون‌‏‎ بيشتر‏‎ مساجد ، ‏‎ اسلامي‌‏‎
مسلمان‌‏‎ هنرمندان‌‏‎ مذهبي‌‏‎ و‏‎ پاك‌‏‎ مكنونات‌‏‎ و‏‎ احساسات‌‏‎ فوران‌‏‎
و‏‎ خطاطان‌‏‎ و‏‎ بنايان‌‏‎ و‏‎ معماران‌‏‎ هنرنماييهاي‌‏‎ و‏‎ بوده‌‏‎
سايرين‌ ، ‏‎ و‏‎ منبت‌كاران‌‏‎ و‏‎ نازك‌كاران‌‏‎ و‏‎ گچكاران‌‏‎ و‏‎ كاشيكاران‌‏‎
عنوان‌‏‎ به‌‏‎ خدا‏‎ خانه‌‏‎ قداست‌‏‎ حفظ‏‎ به‌‏‎ علاقه‌‏‎ و‏‎ خدا‏‎ به‌‏‎ عشق‌‏‎ از‏‎
امر‏‎ اين‌‏‎ چند‏‎ هر‏‎.است‌‏‎ يافته‌‏‎ يگانه‌ ، نشات‌‏‎ معبود‏‎ پرستش‌‏‎ محل‌‏‎
قبيل‌‏‎ از‏‎ -حكام‌‏‎ دنيايي‌‏‎ اغراض‌‏‎ با‏‎ مي‌تواند‏‎ معنوي‌‏‎ و‏‎ دروني‌‏‎
آنها‏‎ خدمتگزاري‌‏‎ احساس‌‏‎ با‏‎ يا‏‎ و‏‎ -ايشان‌‏‎ اقتدارات‌‏‎ القاي‌‏‎
امر ، ‏‎ اين‌‏‎ به‌‏‎ تظاهرايشان‌‏‎ حتي‌‏‎ يا‏‎ و‏‎ اسلام‌‏‎ دين‌‏‎ به‌‏‎ نسبت‌‏‎
.باشد‏‎ بوده‌‏‎ عجين‌‏‎ و‏‎ همزمان‌‏‎
كردستان‌‏‎ عبداللهي‌‏‎ مساجد‏‎ گذشته‌‏‎ و‏‎ حال‌‏‎ *
به‌‏‎ شمسي‌‏‎ سال‌ 1359‏‎ از‏‎ -نگارنده‌‏‎ ميداني‌‏‎ پژوهشهاي‌‏‎ اين‌‏‎ بنابر‏‎
شرف‌‏‎ در‏‎ كردستان‌‏‎ عبداللهي‌‏‎ مساجد‏‎ اكثر‏‎ ساختمان‌‏‎ -بعد‏‎
در‏‎ يا‏‎ خورده‌‏‎ ترك‌‏‎ غالبا‏‎ ديوارها‏‎.‎است‌‏‎ انهدام‌‏‎ و‏‎ فروريختگي‌‏‎
عدم‌‏‎ براثر‏‎ سقف‌‏‎ چوبي‌‏‎ تيركهاي‌‏‎ و‏‎ تيرها‏‎.‎است‌‏‎ ريختن‌‏‎ فرو‏‎ حال‌‏‎
فرسايش‌‏‎ براثر‏‎ و‏‎ شده‌‏‎ فرسوده‌‏‎ و‏‎ پوسيده‌‏‎ اكثرا‏‎ مستمر‏‎ مراقبت‌‏‎
پايه‌‏‎ و‏‎ سرستونها‏‎.‎است‌‏‎ ريزش‌‏‎ شرف‌‏‎ در‏‎ يا‏‎ شكسته‌‏‎ باران‌ ، ‏‎
.دارد‏‎ قرار‏‎ سرقت‌‏‎ معرض‌‏‎ در‏‎ يا‏‎ پوسيدگي‌‏‎ خطر‏‎ در‏‎ ستونها‏‎
حفاظت‌‏‎ و‏‎ مراقبت‌‏‎ و‏‎ نظارت‌‏‎ تحت‌‏‎ ظاهر‏‎ به‌‏‎ اگرچه‌‏‎ مساجد‏‎ اين‌‏‎
اقدام‌‏‎ هيچگونه‌‏‎ عمل‌‏‎ در‏‎ اما‏‎ است‌ ، ‏‎ كشور‏‎ فرهنگي‌‏‎ ميراث‌‏‎ سازمان‌‏‎
در‏‎ عملا‏‎ و‏‎ نيامده‌‏‎ عمل‌‏‎ به‌‏‎ آن‌‏‎ مرمت‌‏‎ و‏‎ ترميم‌‏‎ جهت‌‏‎ در‏‎ جدي‌‏‎
.است‌‏‎ شده‌‏‎ فراموش‌‏‎ و‏‎ متروك‌‏‎ كاملا‏‎ بنا‏‎ موارد ، ‏‎ از‏‎ برخي‌‏‎
فريضه‌‏‎ بودن‌‏‎ داير‏‎ علت‌‏‎ به‌‏‎ ابنيه‌‏‎ اينگونه‌‏‎ از‏‎ برخي‌‏‎ البته‌‏‎
و‏‎ است‌‏‎ برخوردار‏‎ مردمي‌‏‎ حمايتهاي‌‏‎ از‏‎ همچنان‌‏‎ آن‌ ، ‏‎ در‏‎ نماز‏‎
كه‌‏‎ است‌‏‎ قرن‌‏‎ چهارده‌‏‎ به‌‏‎ قريب‏‎ كه‌‏‎ است‌‏‎ آن‌‏‎ مدعي‌‏‎ اين‌‏‎ شاهد‏‎
روستاهاي‌‏‎ مساجد‏‎ نمونه‌ ، ‏‎ براي‌‏‎.‎مي‌باشد‏‎ استوار‏‎ و‏‎ پابرجا‏‎
را‏‎ پاوه‌‏‎ عبداللهي‌‏‎ مساجد‏‎ نيز‏‎ و‏‎ (‎پيرمقداد‏‎) و‏‎ (نگل‌‏‎)
مسجد‏‎ مثلا‏‎ اما‏‎.‎نمود‏‎ محسوب‏‎ دسته‌‏‎ اين‌‏‎ از‏‎ مي‌توان‌‏‎
انهدام‌‏‎ شرف‌‏‎ در‏‎ و‏‎ متروكه‌‏‎ كاملا‏‎ (‎موژژ‏‎)‎ روستاي‌‏‎ عبداللهي‌‏‎
هنوز‏‎ مساجد‏‎ اين‌گونه‌‏‎ كه‌‏‎ مواردي‌‏‎ در‏‎ البته‌‏‎ است‌ ، ‏‎ كامل‌‏‎
ميراث‌‏‎ سازمان‌‏‎ حمايت‌‏‎ و‏‎ حفاظت‌‏‎ و‏‎ نظارت‌‏‎ است‌ ، ‏‎ آباد‏‎ و‏‎ پابرجا‏‎
به‌‏‎ رسد‏‎ چه‌‏‎ تا‏‎ ;مي‌كند‏‎ طلب‏‎ جدي‌‏‎ طور‏‎ به‌‏‎ را‏‎ فرهنگي‌‏‎
و‏‎ حمايتها‏‎ از‏‎ كه‌‏‎ عبداللهي‌‏‎ مسجد‏‎ متروكه‌‏‎ نمونه‌هاي‌‏‎
و‏‎ مرمت‌‏‎ و‏‎ ترميم‌‏‎ لذا‏‎ و‏‎ نيست‌‏‎ برخوردار‏‎ نيز‏‎ مردم‌‏‎ مراقبت‌هاي‌‏‎
.مي‌رسد‏‎ نظر‏‎ به‌‏‎ عاجل‌‏‎ ضرورتي‌‏‎ آنها‏‎ بازسازي‌‏‎
كهن‌‏‎ از‏‎ كه‌‏‎ كردستان‌‏‎ عبداللهي‌‏‎ مساجد‏‎ مجموعه‌‏‎ خلاصه‌ ، ‏‎ طور‏‎ به‌‏‎
اسلام‌‏‎ صدر‏‎ مساجد‏‎ معماري‌‏‎ نمونه‌هاي‌‏‎ ساده‌ترين‌‏‎ و‏‎ ترين‌‏‎
است‌‏‎ كامل‌‏‎ تخريب‏‎ و‏‎ ويراني‌‏‎ شرف‌‏‎ در‏‎ اينك‌‏‎ هم‌‏‎ مي‌رود ، ‏‎ به‌شمار‏‎
.است‌‏‎ شده‌‏‎ سپرده‌‏‎ فراموشي‌‏‎ بوته‌‏‎ به‌‏‎ كه‌‏‎ مدتهاست‌‏‎ و‏‎
متصديان‌‏‎ نگاه‌‏‎ نوع‌‏‎ با‏‎ مساجد ، ‏‎ اينگونه‌‏‎ آينده‌‏‎ از‏‎ سخن‌‏‎ اما‏‎
.است‌‏‎ مرتبط‏‎ كشور‏‎ فرهنگي‌‏‎ ميراث‌‏‎ مرمت‌‏‎ و‏‎ ترميم‌‏‎ و‏‎ حفاظت‌‏‎ امر‏‎
پايبندي‌‏‎ با‏‎ كاملا‏‎ قديمي‌ ، ‏‎ ابنيه‌‏‎ اين‌‏‎ ماندگاري‌‏‎ افقهاي‌‏‎ نيز‏‎
ميراث‌‏‎ حفظ‏‎ به‌‏‎ علاقه‌مند‏‎ هنري‌‏‎ و‏‎ فرهنگي‌‏‎ سازمانهاي‌‏‎ و‏‎ مردم‌‏‎
پشتكار‏‎ و‏‎ مجاهدت‌‏‎ و‏‎ اهتمام‌‏‎ و‏‎ است‌‏‎ پيوند‏‎ در‏‎ ايران‌‏‎ اسلامي‌‏‎
ديگر‏‎ به‌‏‎مي‌طلبد‏‎ را‏‎ ذيربط‏‎ آموزشي‌‏‎ و‏‎ پژوهشي‌‏‎ سازمانهاي‌‏‎
كه‌‏‎ است‌‏‎ تلاشي‌‏‎ گرو‏‎ در‏‎ قديمي‌‏‎ ابنيه‌‏‎ گونه‌‏‎ اين‌‏‎ آينده‌‏‎ بيان‌ ، ‏‎
اسلامي‌‏‎ معماري‌‏‎ رشته‌هاي‌‏‎ استادان‌‏‎ و‏‎ دانشجويان‌‏‎ و‏‎ پژوهشگران‌‏‎
راه‌‏‎ اين‌‏‎ در‏‎ مسلمان‌ ، ‏‎ ملل‌‏‎ و‏‎ اقوام‌‏‎ ماندگار‏‎ ميراث‌‏‎ حاميان‌‏‎ و‏‎
بزرگواران‌‏‎ اين‌‏‎ اينكه‌‏‎ به‌‏‎ دارد‏‎ بستگي‌‏‎ نيز‏‎ و‏‎ مي‌دارند‏‎ مبذول‌‏‎
و‏‎ مساجد‏‎ اسلامي‌‏‎ معماري‌‏‎ تكامل‌‏‎ و‏‎ تحول‌‏‎ سير‏‎ به‌‏‎ اندازه‌‏‎ چه‌‏‎ تا‏‎
اسلام‌‏‎ صدر‏‎ مساجد‏‎ ساده‌تر‏‎ و‏‎ كهنتر‏‎ نمونه‌هاي‌‏‎ شناخت‌‏‎
به‌‏‎ حال‌ ، ‏‎ هر‏‎ در‏‎دارند‏‎ توجه‌‏‎ مهم‌‏‎ اين‌‏‎ به‌‏‎ و‏‎ علاقه‌مندند‏‎
تحول‌‏‎ سير‏‎ مطالعه‌‏‎ براي‌‏‎ لااقل‌‏‎ نگارنده‌ ، ‏‎ حقير‏‎ اين‌‏‎ باور‏‎
اوليه‌‏‎ و‏‎ كهنتر‏‎ نمونه‌هاي‌‏‎ به‌‏‎ پرداختن‌‏‎ اسلامي‌ ، ‏‎ معماري‌‏‎
است‌‏‎ امري‌‏‎ ايران‌ ، ‏‎ كردستان‌‏‎ نمونه‌هاي‌‏‎ جمله‌‏‎ از‏‎ مساجد ، ‏‎
.اجتنابناپذير‏‎
مساجد‏‎ گونه‌‏‎ اين‌‏‎ مطالعه‌‏‎ از‏‎ كه‌‏‎ يافته‌هايي‌‏‎ مجموعه‌‏‎ ميان‌‏‎ از‏‎
عنوان‌‏‎ به‌‏‎ مي‌توان‌‏‎ را‏‎ بخشي‌‏‎ مي‌گردد ، ‏‎ ما‏‎ عايد‏‎ كهن‌‏‎
مساجد‏‎ معماري‌‏‎ آينده‌‏‎ افقهاي‌‏‎ زمينه‌‏‎ در‏‎ راهبردي‌‏‎ يافته‌هايي‌‏‎
مواردي‌‏‎ يافته‌ها ، ‏‎ مجموعه‌‏‎ اين‌‏‎ ميان‌‏‎ از‏‎نمود‏‎ تلقي‌‏‎ اسلامي‌‏‎
:است‌‏‎ تامل‌‏‎ قابل‌‏‎ چند‏‎
ستونها‏‎ خراطي‌‏‎ سقف‌كوبي‌ ، ‏‎ فن‌آوري‌‏‎ از‏‎ الگوبرداري‌‏‎ ضرورت‌‏‎ -‎‏‏1‏‎
و‏‎ عبداللهي‌‏‎ مساجد‏‎ كتيبه‌هاي‌‏‎ حجاري‌‏‎ و‏‎ سرستونها‏‎ و‏‎
.مساجد‏‎ آينده‌‏‎ معماري‌‏‎ در‏‎ دستاوردها‏‎ اين‌‏‎ از‏‎ بهره‌گيري‌‏‎
مساجد‏‎ معماري‌‏‎ در‏‎ هنري‌‏‎ ظرافتهاي‌‏‎ و‏‎ سادگي‌‏‎ رعايت‌‏‎ ضرورت‌‏‎ -‎‎‏‏2‏‎
به‌‏‎ توجه‌‏‎ با‏‎ بنا ، ‏‎ استحكام‌‏‎ به‌‏‎ دادن‌‏‎ اهميت‌‏‎ عين‌‏‎ در‏‎ آينده‌‏‎
پيرامون‌‏‎ طبيعت‌‏‎ از‏‎ تاثيرپذيري‌‏‎ با‏‎ نيز‏‎ و‏‎ بومي‌‏‎ و‏‎ محلي‌‏‎ فرهنگ‌‏‎
.مسجد‏‎
عرف‌‏‎ و‏‎ سنن‌‏‎ و‏‎ پيشينيان‌‏‎ تجربيات‌‏‎ و‏‎ فن‌آوري‌‏‎ رعايت‌‏‎ ضرورت‌‏‎ -‎‏‏3‏‎
مردم‌‏‎ كه‌‏‎ گونه‌اي‌‏‎ به‌‏‎.‎مساجد‏‎ معماري‌‏‎ شيوه‌‏‎ در‏‎ منطقه‌‏‎ هر‏‎
پيدا‏‎ الفت‌‏‎ و‏‎ انس‌‏‎ آن‌‏‎ معنوي‌‏‎ فضاي‌‏‎ و‏‎ مسجد‏‎ با‏‎ محل‌ ، ‏‎ نمازگزار‏‎
از‏‎ برگرفته‌‏‎ -‎مسجد‏‎ نامانوس‌‏‎ معماري‌‏‎ عظمت‌‏‎ و‏‎ شكوه‌‏‎ و‏‎ كنند‏‎
.نسازد‏‎ مرعوب‏‎ را‏‎ آنان‌‏‎ -نقاط‏‎ ديگر‏‎ معماري‌‏‎ تحميلي‌‏‎ شيوه‌هاي‌‏‎
سخن‌‏‎ فرجام‌‏‎ و‏‎ نتيجه‌گيري‌‏‎ و‏‎ نگارنده‌‏‎ پيشنهادهاي‌‏‎ *
محل‌‏‎ به‌‏‎ كردستان‌‏‎ استان‌‏‎ مركز‏‎ از‏‎ ارتباطي‌‏‎ راههاي‌‏‎ ايجاد‏‎ (‎‎‏‏1‏‎
بازسازي‌‏‎ و‏‎ ترميم‌‏‎ امر‏‎ در‏‎ تسهيل‌‏‎ منظور‏‎ به‌‏‎ عبداللهي‌ ، ‏‎ مساجد‏‎
گونه‌‏‎ اين‌‏‎ از‏‎ عموم‌‏‎ بازديد‏‎ فرصتهاي‌‏‎ ايجاد‏‎ جهت‌‏‎ به‌‏‎ نيز‏‎ و‏‎ بنا‏‎
امروزي‌ ، ‏‎ مسلمانان‌‏‎ براي‌‏‎ خصوصا‏‎ كه‌‏‎ مذهبي‌‏‎ كهن‌‏‎ ابنيه‌‏‎ و‏‎ آثار‏‎
در‏‎ اسلام‌‏‎ صدر‏‎ مسلمانان‌‏‎ جانبازيهاي‌‏‎ و‏‎ فداكاريها‏‎ يادآور‏‎
.است‌‏‎ اسلام‌‏‎ ابدي‌‏‎ و‏‎ جهاني‌‏‎ آيين‌‏‎ تحكيم‌‏‎ و‏‎ اشاعه‌‏‎ راه‌‏‎
مساجد‏‎ انهدام‌‏‎ و‏‎ تخريب‏‎ مستمر‏‎ روند‏‎ از‏‎ عاجل‌‏‎ پيشگيري‌‏‎ (‎‎‏‏2‏‎
و‏‎ مرمت‌‏‎ امر‏‎ به‌‏‎ جدي‌‏‎ توجه‌‏‎ ضرورت‌‏‎ و‏‎ كردستان‌‏‎ عبداللهي‌‏‎
.ارزشمند‏‎ مجموعه‌‏‎ اين‌‏‎ بازسازي‌‏‎
همان‌‏‎ با‏‎ مطابق‌‏‎ عبداللهي‌‏‎ مساجد‏‎ بازسازي‌‏‎ و‏‎ ترميم‌‏‎ ضرورت‌‏‎ (‎‏‏3‏‎
عناصر‏‎ و‏‎ مصالح‌‏‎ همان‌‏‎ از‏‎ استفاده‌‏‎ با‏‎ و‏‎ معماري‌‏‎ كهن‌‏‎ شيوه‌‏‎
امر‏‎ و‏‎ شود‏‎ حفظ‏‎ آن‌‏‎ صفاي‌‏‎ و‏‎ سادگي‌‏‎ كه‌‏‎ طوري‌‏‎ به‌‏‎ بنا ، ‏‎ اصلي‌‏‎
همچنان‌‏‎ آن‌‏‎ پيرامون‌‏‎ فرهنگ‌‏‎ و‏‎ محيط‏‎ با‏‎ بنا‏‎ تطابق‌‏‎ خطير‏‎
.يابد‏‎ استمرار‏‎
با‏‎ مسجد‏‎ ساختمان‌‏‎ سازگاري‌‏‎ و‏‎ همگوني‌‏‎ و‏‎ همرنگي‌‏‎ زمينه‌‏‎ (‎‏‏4‏‎
در‏‎ كه‌‏‎ است‌‏‎ شايسته‌‏‎ نيز‏‎.‎گردد‏‎ حفظ‏‎ آن‌‏‎ پيرامون‌‏‎ طبيعت‌‏‎ و‏‎ محيط‏‎
پساب‏‎ دفع‌‏‎ زمينه‌‏‎ در‏‎ ويژه‌‏‎ به‌‏‎ مساجد ، ‏‎ جديد‏‎ ساختمانهاي‌‏‎ ايجاد‏‎
گرفته‌‏‎ نظر‏‎ در‏‎ زيست‌‏‎ محيط‏‎ سلامت‌‏‎ و‏‎ حفظ‏‎ آنها‏‎ آبريزگاههاي‌‏‎
از‏‎ مسجد‏‎ دروني‌‏‎ محيط‏‎ صفاي‌‏‎ به‌‏‎ توجه‌‏‎ زمينه‌ ، ‏‎ اين‌‏‎ در‏‎.‎شود‏‎
و‏‎ حوضها‏‎ تعبيه‌‏‎ و‏‎ باغچه‌ها‏‎ احداث‌‏‎ و‏‎ درختان‌‏‎ غرس‌‏‎ طريق‌‏‎
بسيار‏‎ است‌‏‎ امري‌‏‎ نمازگزاران‌‏‎ آرامش‌‏‎ تامين‌‏‎ جهت‌‏‎ آبنماها‏‎
.مجرب‏‎ و‏‎ موكد‏‎ ضروري‌ ، ‏‎ جدي‌ ، ‏‎ ظريف‌ ، ‏‎
نتيجه‌گيري‌‏‎
داشت‌ ، ‏‎ دور‏‎ نظر‏‎ از‏‎ نبايد‏‎ همواره‌‏‎ كه‌‏‎ را‏‎ آنچه‌‏‎ حال‌ ، ‏‎ هر‏‎ به‌‏‎
ضرورت‌‏‎ بر‏‎ مبني‌‏‎ است‌‏‎ اسلام‌‏‎ دين‌‏‎ اساسي‌‏‎ و‏‎ اصلي‌‏‎ پيام‌‏‎ همانا‏‎
حفظ‏‎ و‏‎ روان‌‏‎ و‏‎ روح‌‏‎ اعتلاي‌‏‎ و‏‎ درون‌ ، ‏‎ تزكيه‌‏‎ به‌‏‎ انسان‌‏‎ توجه‌‏‎
استغراق‌‏‎ و‏‎ فخرفروشي‌‏‎ و‏‎ تجمل‌گرايي‌‏‎ از‏‎ پرهيز‏‎ و‏‎ الهي‌‏‎ تقواي‌‏‎
ايوان‌‏‎ نقش‌‏‎ به‌‏‎ مسجد‏‎ ارزش‌‏‎ بيان‌ ، ‏‎ ديگر‏‎ به‌‏‎.زندگي‌‏‎ ظواهر‏‎ در‏‎
و‏‎ بنا‏‎ سبك‌‏‎ و‏‎ است‌‏‎ آن‌‏‎ پروري‌‏‎ انسان‌‏‎ فرايند‏‎ به‌‏‎ بلكه‌‏‎ نيست‌ ، ‏‎ آن‌‏‎
و‏‎ جذاب‏‎ تاجايي‌‏‎ لعاب‏‎ و‏‎ رنگ‌‏‎ و‏‎ نگار‏‎ و‏‎ نقش‌‏‎ و‏‎ معماري‌‏‎ شيوه‌‏‎
ويران‌‏‎ بست‌‏‎ پاي‌‏‎ از‏‎ مسجد‏‎ كه‌‏‎ بود‏‎ خواهد‏‎ شگفت‌انگيز‏‎ و‏‎ روحبخش‌‏‎
نتيجه‌گيري‌‏‎ مقام‌‏‎ در‏‎ آنچه‌‏‎ ارتباط ، ‏‎ اين‌‏‎ در‏‎ لذا‏‎.‎نباشد‏‎
آن‌‏‎ مشابه‌‏‎ مساجد‏‎ ديگر‏‎ يا‏‎ و‏‎ كردستان‌‏‎ عبداللهي‌‏‎ مساجد‏‎ درباره‌‏‎
استحكام‌‏‎ ويژگي‌‏‎ به‌‏‎ توجه‌‏‎ ضرورت‌‏‎ همانا‏‎ نمود ، ‏‎ اظهار‏‎ مي‌توان‌‏‎
.آنهاست‌‏‎ بي‌پيرايگي‌‏‎ و‏‎ سادگي‌‏‎ عين‌‏‎ در‏‎ و‏‎ مساجد‏‎ زيبايي‌‏‎ و‏‎
آينده‌ ، ‏‎ مساجد‏‎ معماري‌‏‎ شيوه‌‏‎ و‏‎ سبك‌‏‎ كه‌‏‎ آن‌‏‎ سخن‌‏‎ فرجام‌‏‎ و‏‎
عنصر‏‎ هر‏‎ از‏‎ بيش‌‏‎ كه‌‏‎ شود‏‎ طراحي‌‏‎ گونه‌اي‌‏‎ به‌‏‎ است‌‏‎ شايسته‌‏‎
به‌‏‎ ;شود‏‎ داده‌‏‎ اولويت‌‏‎ مسجد‏‎ صفاي‌‏‎ و‏‎ سادگي‌‏‎ عنصر‏‎ به‌‏‎ ديگري‌ ، ‏‎
را‏‎ مصلي‌‏‎ معنوي‌‏‎ شكوه‌‏‎ مسجد ، ‏‎ ساختمان‌‏‎ ظاهري‌‏‎ شكوه‌‏‎ كه‌‏‎ طوري‌‏‎
هر‏‎ براي‌‏‎ واقعي‌‏‎ معنويت‌‏‎ زيرا‏‎.‎ندهد‏‎ قرار‏‎ تاثير‏‎ تحت‌‏‎
هم‌‏‎ آن‌‏‎ كه‌‏‎ مي‌گردد‏‎ حاصل‌‏‎ دروني‌‏‎ مكاشفه‌‏‎ يك‌‏‎ طي‌‏‎ نمازگزاري‌‏‎
.امر‏‎ ظواهر‏‎ به‌‏‎ نه‌‏‎ و‏‎ است‌‏‎ عبادت‌‏‎ عمل‌‏‎ نفس‌‏‎ به‌‏‎ توجه‌‏‎
كردستاني‌‏‎ سوران‌‏‎
:ماخذ‏‎ و‏‎ منابع‌‏‎
.باباني‌‏‎ رستم‌‏‎ بن‌‏‎ عبدالقادر‏‎:الاكراد‏‎ سير‏‎ -‎‏‏1‏‎
.كردستاني‌‏‎ وقايع‌نگار‏‎ علي‌اكبر‏‎ ميرزا‏‎:‎ناصريه‌‏‎ حديقه‌‏‎ -‎‎‏‏2‏‎
.فخرالكتاب‏‎ شكرالله‌‏‎ ميرزا‏‎:ناصري‌‏‎ تحفه‌‏‎ -‎‎‏‏3‏‎
.كردستاني‌‏‎ مردوخ‌‏‎ محمد‏‎ شيخ‌‏‎:‎مردوخ‌‏‎ تاريخ‌‏‎ -‎‏‏4‏‎
:سنندج‌‏‎ شهرستان‌‏‎ متبركه‌‏‎ اماكن‌‏‎ و‏‎ زيارتگاهها‏‎ فرهنگ‌‏‎ -‎‎‏‏5‏‎
.شمسي‌‏‎ شهريورماه‌ 1371‏‎ كردستاني‌ ، ‏‎ سوران‌‏‎ دکتر

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

چهارده + شش =