گنجینهی 2: آرشیو خاطرات كهنسالان كرد، نخستین تحقیق جامع و فراگیر، كاری از دكتر سوران كردستانی
مقدمهای بر تاریخ شفاهی، معرفی طرح گنجینهی 2 و اهداف آن
علیرغم توسعه ارتباطات و جهانی شدن حیات فرهنگی و اجتماعی اقوام و ملتها در دنیای کنونی؛ به تحقیق باید گفت که هنوز تاریخ واقعی کردان خاورمیانه در هالهای از ابهام و فراموشی و تاریکی و غبارگرفتگی مکتوم و مجهول مانده است. زیرا به دلایل عدیدهای ملت کرد که در پهنه خاورمیانه و در گستره دامنههای زاگروس و آرارات پراکنده گشته است و هر قوم وقبیلهای به طور ایزوله و محروم به سر می برد و اکثریت ایشان در خلال سدههای پیشین از هرگونه امکانات زندگی و رشد و توسعه بیبهره بودهاند؛ دیگر چگونه می توان ادعا نمود که گذشته و حال این ملت؛ شناخته شده و سرنوشت تاریخش بر اساس مطالعات و تحقیقات مستند نگاشته شده است؟
با این مقدمه؛ می خواهم اهمیت (تاریخ شفاهی) را در بین اقوام و ملل و نحل جهان نشان دهم. به ویژه قوم و ملت دیرینهای همچون کرد که به گواهی مدارک باستان شناسی و پژوهشتهای شرقشناسی هزارههاست که در این پهنه و مرزو بوم؛ روزگار می گذراند.
در خلال چند دهه اخیر؛ تنی چند از مورخین و مستشرقین کرد و غیر کرد در موضوع تاریخ و حوادث تاریخی کردستان کتابهای ارزشمندی به رشته تحریر درآوردهاند که از برجستهترین آنها می توان به چند کتاب مشهور اشاره نمود؛ از جمله: شرفنامه امیر شرفخان بدلیسی؛ القضیه الکردیه بلچ شیرکو؛ تاریخ کرد و کردستان امین زگی؛ تاریخ کرد و کردستان شیخ محمد مردوخ آیت الله کردستانی؛ و ..
اما با این همه تلاش شایسته قدرشناسی؛ هنوز محققین و علمای تاریخ معتقدند که تاریخ اقوام و ملتهای خاورمیانه در سینههای معمرین وکهنسالان مدفون گردیده و مکتوم مانده است. زیرا تواریخ مکتوب موجود؛ بیان حال حکمرانان و سلاطین و شرح جنگهای خونین و سرکوب ملتها در ازمنه پیشین بوده است و تاریخ واقعی ایشان که همانا شرح رنجها و بیان ناکامیها و بازتاب تواناییها و نقاط قوت و ضعف و نیز علل واپس ماندگیهای آنهاست؛ از لابلای تواریخ مکتوب موجود که اغلب برای تقدیم به سلاطین و حاکمان نگاشته شده است؛ بازتاب پیدا نکرده و بر ما به درستی معلوم نگشته است ..
بدینگونه اهمیت ثبت و ضبط خاطرات کهنسالان که همانا تاریخ شفاهی اقوام و ملتهاست؛ روز به روز ارزش و اهمیت بیشتری پیدا کرده است و هم اینک در میان علمای تاریخ و مردمشناسی پرداختن به امر مکتوب ساختن و ثبت و ضبط خاطرات و نقل اقوال و شنیدههای معمرین و افراد باتجربه و دنیا دیده؛ از ضروریات علم تاریخ و از بدیهیات شناخت پدیدههای اجتماعی و فرهنگی تلقی می شود.
اما در میان ملت کرد؛ ملتی که حتی در جهان امروز هویت و شاخصههای هویتسازش مورد تردید می باشد؛ و هنوز مشکل آب و نان و مسکن و کار عمدهترین معضلات اجتماعیش به شمار می آید؛ به راستی چه کسی حاضر می شود که عمر و سرمایه جوانی خویش را به دوره گردی بگذراند و به گوشه وکنار سرزمینش سر بکشد و وقت و بیوقت به ثبت و ضبط گفتههای پیرزنان و پیرمردان مبادرت نماید؟ هرچند به تعداد انگشتان دست کسانی بودهاند که به انجام این کار سترگ روی آوردهاند؛ و در حد توان و بضاعت خویش کارهایی را هم در این زمینه سامان دادهاند؛ اما این کار؛ کار بزرگی است و خطرات بسیار در کمین دارد و به صرف بودجه و زمان زیادی نیازمند است که همه اینها از عهده یک نفر خارج است و اساسا کاری است عظیم و توانفرسا ..
با این همه؛ من به نوبه خویش؛ در کنار کارهای فرهنگی دیگری از این دست؛ سالها در این زمینه کار کردهام و در روستاهای کردستان و نیز در شهرهای این دیار به دیدار کهنسالان باتجربه و روشنروان شتافتهام و هزاران ساعت در کنار آنان با صبر و حوصله و دلسوزی و همدردی صندوق خاطرات و گنجینه یادهای ایشان را کاویدهام و جواهرات نایاب و ارزشمندی از این دریای بیکران صید نمودهام و اینک بسیار خوشحالم از اینکه آرشیو گرانقدری از این مصاحبهها فراهم آوردهام که می تواند منبعی قابل اعتنا و موثق از تاریخ شفاهی کردان محسوب گردد و پژوهندگان این رشته را به کار آید ..
به طور خلاصه آرشیو گنجینه خاطرات کهنسالان متشکل است از صدها نوار کاست که در محدوده سالهای 1357 تا 1383 هجری شمسی تهیه شده است. این نوارها هم اینک در آرشیو کتابخانه اینجانب نگهداری می شود و علاقمندان به استفاده از آن؛ به ویژه دانشجویان؛ می توانند شخصا با من تماس حاصل نمایند و از آنها بهرهور گردند.
همینجا از همه فرهنگدوستان کرد؛ علی الخصوص آنانکه از تمکن مالی خوبی برخوردارند؛ نیز از دستاندرکاران مراکز تحقیقاتی و انستیتوهای کردشناسی در خارج از ایران؛ تقاضا می کنم که مرا در چاپ و انتشار این گنجینه بیهمتا یاری رسانند و یا امکاناتی فراهم آورند که این آرشیو در موسسهای فرهنگی برای همیشه نگهداری شود و نیز امکان توسعه و تکمیل پیدا کند .. والسلام؛ باقی بقایت؛ جانم فدایت ..
آرشیو نوارهای مصاحبه دكتر سوران كردستانی با مطلعین کردستان
این آرشیو مشتمل است بر مجموعهای از نوارهای مصاحبه با شخصیتهای فرهنگی و معمرین و مطلعین شهرها و روستاهای كردستان ایران در زمینه رویدادهای تاریخی وخاطرات زندگی در حوزههای جغرافیایی زیر:
ـ استان كردستان (سنندج و توابع یا كردستان اَردلان)
ـ جنوب استان آذربایجان غربی مشتمل بر مناطق كردنشین مكریان (مهاباد، بوكان، سردشت، پیرانشهر)
لیست اسامی :
مرحومه شیخزاده درخشنده آیتی (مردوخ) سنندجی
حسین مراد سلیمی سنندجی
ابراهیم رخزاد سنندجی
مرحوم محمد صدیق كاراگاهی سنندجی
غلامعلی مدرسی سنندجی
حاجیه امیرزاده معتضد سنندجی
عبدالله سعیدپور سنندجی
سید ناصر شمس قریشی سنندجی
مرحوم محب متوسل سنندجی
مرحوم ملا محمود آهنگر سنندجی
محمد شهابی سنندجی
تاصر توانا سنندجی
محمد امین احمدینیا سنندجی
صالح پیرظهیری سنندجی
محیالدین عاشقان سنندجی
عارف حجت جلالی سنندجی
بانو توران خانم فرهنگی سنندجی
آقای شیخ صلاحالدین حسامی سنندجی
شیخ ملك حسامی سنندجی
صالح اقلیدس سنندجی
خانم منصوره بابان سنندجی
احمد خان صادق وزیری سنندجی
ناصر زهرایی مقدم سنندجی
صدیق زهرایی مقدم سنندجی
ملا احمد خلیقی سنندجی
حبیبالله فلاحزاده سنندجی
سید محمود ستوده سنندجی
سید محیالدین علویزاده سنندجی
سید فاروق علوی سنندجی
حیدر محیی سنندجی
علیاكبر یهزادیان سنندجی
احمد نیكدل سنندجی
استاد نعمت نعمتیان سنندجی
شیخ صلاحالدین حسامی سنندجی
محمود طالبی سنندجی
محیالدین حقشناس سنندجی
علیاكبر بهزادیان سنندجی
وفا منبری نیری سنندجی
حاجیه پروانه امام پناه سنندجی
عباس افغانی سنندجی
ملا علاءالدین ملاجلالی سنندجی
حاج كنعان رستمی سنندجی
غلامعلی مدرسی سنندجی
بهاءالدین سلیم علاقهبند سنندجی
محیالدین حقشناس سنندجی
مظفر فریور سنندجی
سید شهابالدین سجادی سنندجی
ابراهیم عدنانی سنندجی
محیالدین حقشناس سنندجی
حسین شریفی سنندجی سنندجی
عثمان اورامی
علی زندی
امید قیطانی سنندجی کلیمی
میر اسماعیل امجد سنندجی
جعفر احمدزاده سنندجی
احمد ملكی عراق سنندجی
محمد صالح عمیدی سنندجی
مرحوم بابا شیخ نقشبندی سنندجی
نبی كردی سنندجی
محمد شریف تعریف سنندجی
مرحوم حاج علی نصری سنندجی
اسماعیل پیرویسی سنندجی
ابراهیم رخزاد سنندجی
لطفالله اسماعیلی سنندجی
مرحومه بانو وجیهالملوك اردلان سنندجی
عایشه خانم هشمیزی
صالح اقلیدس سنندجی
هادی نقشبندی سنندجی
حاجیه صدیقه صابری سنندجی
مرحوم حاجی محمد معاذی سنندجی
میرزا عباس هدایتی سنندجی
محمد شریف میرانی سنندجی
ابراهیم عدنانی سنندجی
ملا محمد سعید حسامی
مرحوم مهدی كمالی سنندجی
حامد شهبازی سنندجی
عزیز گلابی سنندجی
شفیع كیمنهای
حاجیه مریم مؤسس سنندجی
مرحوم سید عبدالله ادبآموز سنندجی
ماه عذار خانم سنندجی
محمد علی محمدی سنندجی (علی چل درو)
ملا محمد حسین مدرس گرجی سنندجی
احمد حواری نسب سنندجی
حسین شریفی سنندجی
محمد صالح دیانت سنندجی
غلامعلی مدرسی سنندجی
مرحوم حاج محمد امین صلاحی سنندجی
میر هادی شریفیان سنندجی
كاك شفیع كیمنهای
مرحوم ناصر دبیری سنندجی
محمود دیوانبیگی سنندجی
سید جمیل نقشبندی سنندجی
بهاءالدین بوبان سنندجی
حسین مرادسلیمی سنندجی
اسدالله جلالی سنندجی
سید محمود ستوده سنندجی
عزتالله وحدتپناه سنندجی
سید جعفر الیاسی سنندجی
سید صالح پیرخضرانیان
شیخ ابراهیم اندری سنندجی
مرحوم حاج محمد رحیم كاریزهای سقزی
مرحوم کاک خضر زینال قحجی آبادی مهابادی
مرحوم کاک سلطان خلوکه قجی آبادی مهابادی
مرحوم کاک احمد اسماعیل پوری گوگ تپهای مهابادی
حاجیه زبیده خلیلی رسول آبادی مهابادی
بانو گل خاطر خلیلی رسول آبادی مهابادی
ابراهیم افخمی بوكانی
محمد افخمی بوکانی
حاجی اسماعیل ایلخانیزاده بوكانی
مرحوم رحمن بایزیدی بوکانی
سید عبدالقادر سیادت مهابادی
سید مصطفی سیادت بوكانی
شیخ جمیل هاشمی مهابادی
بانو منیره قاضی مهابادی
محمد حسین سیف قاضی مهابادی
مصطفی قاضی مهابادی
کاک رحمن قاضی مهابادی
بانو رعنا ذبیحی مهابادی
مرحوم مناف کریمی مهابادی
مرحوم سعید آقا همایون مهابادی
صلاح الدین غیاثی
علی زندی
بهجت مسعود وزیری
عبدالله پیوندی (منجم باشی)
آقای سید خضر سید احمدی کلیجهای
آقای رضا داودی
آقای حاج سعدون پروزن گوگ تپهای
در خلال تحقیقات کردستان شناسی خویش در دهههای گذشته؛ علاوه بر افرادی که نامشان در لیست فوق الدکرمندرج گردیده است؛ با مجموعهای دیگر از شخصیتهای اجتماعی کردستان پیرامون موضوعات مختلف فرهنگی کرد؛ دیدار و گفتگو داشتهام که برای ادای احترام به ایشان در اینجا به نام تنی چند از این عزیزان نیز اشاره می کنم:
آقای عمر آقا علیار مهابادی
آقای محمد امین قجی آبادی مهابادی معروف به محمد امین شهشه
آقای جواد خان آصف سنندجی
آقای همایون خان اشجع اردلان سنندجی
بانو مهین خانم سعیدپور سنندجی
آقای سیذ محمد ناصر ابراهیمی صلوات آبادی سنندجی
آقای حاج میرزا احمد صلواتآبادی
آقای سید ابراهیم باباشهابی
بانو آفاق خانم مردوخ سنندجی
آٔای ماموستا ملا سید نورالدین پسوهای پیرانشهری
برادران شهیدی زاغهای سنندجی
آقایان امیرعشایری پیرانشهری
آقای محمد امین آقا زرزا اشنوی
آقای عزیز آقا منگور کردستانی کهوپهری (مام عزیز منگور کرمانج)
آقای حاج حسین آقا بایزیدی منگور کهوپهری
آقای حاجی مامند آقای منگور کهوپهری
آقای محمد عزیزی بیورانی مشهور به محمد فقی احمدی
آقای حاج قادر احمدی تنگ بالهکهای
آقای جمال آقا نقشبندی هشتپری
آٔای شیخ ثابت شفیعی عنبرانی
آٔای ملا عبداللله مردوخی امام جمعه اورامان تخت
مرحوم آقای خلیفه محمد امین مصری سیدیان مهابادی
مرحوم آقای سلطان آقا شیخ آقایی تالاوی مهابادی
آقای شیخ صلاح الدین حسامی سنندجی
آقای رشاد شمس الدین بوکانی
مرحوم استاد آقای سید ابراهیم ستوده سنندجی کردستانی
مرحوم استاد آقای دکتر محمد صدیق مفتی زاده سنندجی كردستانی
مرحوم استاد آقای عبدالرحمن شرفکندی شهیر به هژار مکریانی
مرحوم استاد آقاای عباس حقیقی شاعر بوکانی
مرحوم استاد محمد امین برزنجی شهیر به خالهمین مکریانی
مرحوم آقای ملا قاضی خضری اشنوی
آقای ملا ابراهیم شیخانی اشنوی
آقای ملا حسین شیخانی اشنوی
آقای ملا خالد گورومری فرزند ملا خلیل گورومری سردشتی
آقای مممد امین آقای شیناوی پیرانشهری
آقای عباس ایلخانی زاده بوکانی
مرحومه بانو علیار دخت میرزا رحمت شافعی مهابادی
مرحوم آقای صمدی مهابادی
مرحومه بانو آسکول خانم همسر آقای صمدی مهابادی
آقای عزیز آقا بیرکانی پیرانشهری
مرحوم آقای شهاب خان زرزا اشنوی
مرحوم آقای ملا غفور دباغی حافظ مهابادی
جناب استاد شیخ روف ضیایی سردشتی
مرحوم آقای سید محمد ایوبیان مهابادی
آقای سید اسماعیل ایوبیان مهابادی
آقای سید صالح ایوبیان مهابادی
آقای اسناد سید عبیدالله ایوبیان مرکزی مهابادی
آقای استاد ملا ابوبکر خوانچه سپهرالدین مهابادی
آقای محمد روف خوانچه سپهرالدین مهابادی
آقای سید علاالدین بابا شهابی صلوات آبادی سنندحی
آقای سید محی الدین بابا شهابی صلوات آبادی سنندجی
آقای شیخ سید هاهر هاشمی زنبیلی بوكانی
نمونه فرم طرح تحقيقات ميدانی موسوم به مصاحبه با کهنسالان کرد
