توسعه اکوتوريسم (گردشگری در طبيعت) گذر طبيعت از تخريب به ثروت
دکتر سوران کردستاني محقق و نويسنده کرد
منتشر شده در روزنامه همشهری
شماره 2243 ،15 Oct 2000 مهر 1379 ، يكشنبه 24
( بخش واپسين ) البرز شمالي نيمرخ جاذبه‌هاي و اكوتوريسم
رشد روبه آهنگي همواره جهانگردي سامانه اخير قرن در
سده در پژوهشگران و كارشناسان مطالعات استناد به و داشته
.يافت خواهد استمرار همچنان رشد ، روبه روند اين نيز آينده
جهانگردان شمار جهانگردي ، جهاني سازمان پيش‌بيني براساس
به 6/1 حاضر حال در نفر ميليون حدود 625 در رقمي از
درآمد نيز.گرديد خواهد بالغ سال 2020 در نفر ميليارد
از بيش به كنوني ، شرايط در دلار ميليارد از 445 جهانگردي
اينرو ، از.رسيد خواهد سال 2020 در دلار تريليون 2
آنست گرفت ، مي‌توان برآورد اين از كه نتيجه‌اي ساده‌ترين
صنعت عمده‌ترين جهانگردي ، و گردشگري سامانه و صنعت كه
.گرديد خواهد جهان اقتصادي سامانه اصلي‌ترين و درآمدزا
و كلان‌نگريها و دورانديشي‌ها اخير ، دهه‌هاي در
زمينه در ساختاري اصلاحات و درازآهنگ برنامهريزيهاي
استراتژي اصول و مباني از جهانگردي ، و گردشگري توسعه
بوده صنعتي يافته رشد كشورهاي در پايدار و هماهنگ توسعه
اينترنت شبكه گسترش و الكترونيك فن‌آوري ظهور با كه است
.است يافته چشمگيري شتاب روند اين مسافرتي ، خدمات توسعه و
اروپايي كشورهاي و آمريكا جهاني ، توريسم توسعه جريان در
دهه دو در و داشته‌اند قرار جهان كشورهاي پيشاپيش در
زمينه ، اين در.ماند خواهند پيشگام همچنان نيز آينده
را جهان گردشگران و جهانگردان از نيمي كه است ذكر شايان
هزينه‌هاي و درآمد نظر از و داد خواهند تشكيل اروپائيان
قرار جهان عمده كشور ده راس در اروپايي كشور شش توريستي ،
و آسيا منطقه اروپا ، و آمريكا از پس.گرفت خواهند
عمده مقصد دومين درصد ، سالانه 7 رشد با اقيانوسيه
چين آنها ، از بعد و گرديد خواهند گردشگران و جهانگردان
كه است حالي در اين.بود خواهد توريسم عمده مقصد چهارمين
شمار به جهانگردي عمده كشور جزو 20 حتي چين هم‌اكنون
جنوب و خاورميانه و جنوبي آفريقاي چين ، از پس.نمي‌آيد
جهانگردان جاذب مناطق از درصد سالانه 5 رشد با آسيا ،
روسيه ، فدراسيون البته رشد ، فرآيند اين در.شد خواهند
صعود جهان عمده كشور جمع 10 به نيز چك جمهوري و هنگ‌كنگ
.نمود خواهند
و جهانگردي رشد اميدواركننده پيش‌بيني عليرغم اما
جمعيت درصد تنها 7 سال 2020 در آينده ، دهه دو در گردشگري
كه آنست مفهوم به اين.داشت خواهند مسافرت امكان جهان
بالقوه امكانات تمامي از جهان يافته توسعه كشورهاي حتي
بر علاوه نيز رشد حال در كشورهاي و نجسته‌اند بهره خود
خويش بالفعل امكانات تمامي حتي خود ، بالقوه استعدادهاي
.نرسانيده‌اند بهره‌وري به شايان و مطلوب حد در را ،
كشوري كه است آشكار يادشده ، موارد به توجه با اين ، بنابر
توريستي بالفعل و بالقوه استعدادهاي از كه ايران همچون
از عرصه ، اين زمينه‌هاي از بسياري در و است برخوردار
است ، مانده جاي بر ناسفته دري چونان اكوتوريسم ، جمله
استعدادهاي تا دارد پيش در كردن ، طي قابل اما دراز راهي
خود بالفعل و موجود امكانات و سازد ظاهر را خويش نهفته
به مهم ، اين انجام البته كه دهد توسعه و ببخشد سامان را
.دارد نياز مستمر جديتي و تلاش و ملي اهتمامي
توسعه ملي استراتژي در اعتنا قابل و مهم محورهاي از يكي
حال در و يافته توسعه كشورهاي تجربيات مطالعه اكوتوريسم ،
بررسي به بخش ، اين در نگارنده.است زمينه اين در توسعه
عرصه در نام صاحب و عمده كشور چند در بوم‌گردشگري
نتايجي به رهگذر اين از كه باشد.مي‌پردازد اكوتوريسم
.يازد دست اتكاء قابل و عبرت‌آموز
(بوتان -نپال -هند) هيماليا منطقه در اكوتوريسم
اين اكوتوريستي نواحي ديگر بجز هند ، در دهه 1990 ، در
چال) هيما و (پرداش چال آرونا) همچون مناطقي سرزمين ،
در دهه ، همين دراست شده گشوده جهانگردان روي به (پرداش
پيشين دهه‌هاي از كه طبيعت پيمودن و راه‌نوردي نپال ،
توسعه تبت سوي به كشور اين غربي شمال از گرديده ، آغاز
سامانه زير در خصوصي بخش مشاركت بوتان ، در.است يافته
اين بر بيشتري نظارت دولت و شده داده افزايش اكوتوريسم
كلان ، دولتهاي نگاه يك در بنابراين.است نموده اعمال بخش
نشان بيشتري توجه اكوتوريسم به - اولا هيماليا ، منطقه
سامانه اين به بخشيدن توسعه در - ثانيا داده‌اند ،
.كوشش‌نموده‌اند
رشته بردامنه‌هاي و مركزي آسياي در واقع است كشوري نپال
;بوتان و چين و هند كشور سه بين در واقع ;هيماليا كوههاي
و بودايي بعضا و هندو غالبا كه زرد نژاد از مردمي با
سخن نپالي زبان به تيره‌ها اين و مسلمانند اقلا
آن مهم شهرهاي و (كاتماندو) كشور اين پايتخت ;مي‌گويند
به در 1951 نپال ;است (بيراتانگار) و (پور لاليت)
متحد ملل سازمان عضويت به در 1955 و رسيده استقلال
مورخ و نويسنده (18981874) ميشله ژول.است درآمده
در”:است نموده توصيف اينچنين را نپال سرزمين فرانسوي ،
است ، آلپ برابر دو كه عظيم كوه اين هيماليا ، ميانه
دارد خنكي جنگلهاي.هست ما باغهاي مانند ميوه‌اي باغهاي
چنان آن كشيده فلك به سر قله‌هاي نزديك در آن هواي و
ما ، سرزمين در مي‌رويند ، آن در كه گلهايي كه است ملايم
خود حيات به نمي‌توانند آن ، از پايين‌تر پا يعني 000/10
.”دهند ادامه
نپال ، كشور در اكوتوريسم توسعه راههاي مهمترين از يكي
توسعه و ايجاد به خود كار اين كه است راه‌نوردي گسترش
و محلي جديد فرودگاههاي افتتاح داخلي ، هواپيمايي خطوط
اقدامات ، اين نتيجه دراست انجاميده راهها احداث
ديدني و ناشناخته و بكر زواياي به گردشگران و جهانگردان
و گشايش رويكرد ، همين و يافته‌اند دست كشور اين طبيعت
و آورده بار به كشور اين اقتصاد در چشمگيري شكوفايي
اينها ، بجز.است داشته پي در را جديدي شغلي فرصتهاي ايجاد
و معابد به دسترسي مواصلاتي ، راههاي توسعه طريق از
-كشور اين مناطق دورافتاده‌ترين در حتي -مذهبي مكانهاي
جهانگردان ، و گردشگران.است گرديده ممكن همگان براي
كننده مسحور و ديدني و زيبا طبيعت به روي‌آوري بر علاوه
نيز نواحي اين مردم فرهنگ به نپال ، در هيماليا دامنه‌هاي
مذهبي مراسم اينرو ، از هم و مي‌دهند نشان خاصي توجه
توجه كانون در سرزمين ، اين ويژه و سنتي جشنهاي و بودايي
جشنها و مراسم اين.است گرفته قرار جهان توريستهاي بيشتر
مي‌شود ، برگزار مشخصي زمان در هرساله تبتي تقويم برحسب كه
از روز يك در حداقل.مي‌كشد درازا به روزي چند معمولا
حياط در مخصوص لباس و ماسك با بودايي راهبان ايام ، اين
ايام ، همين در.مي‌پردازند مذهبي رقص مراسم اجراي به معبد
شده طراحي پيش از برنامه با مطابق جهانگردان و گردشگران
هدايت آيينها اين برگزاري محل به توريستي ، آژانسهاي توسط
مجسمه‌هاي فروش بازار مراسم ، اين با همزمان و مي‌شوند
محل و زمان.مي‌گيرد رونق بودايي هنري آثار ساير و كوچك
و مسيرها نيز و آيينها و جشنها اين برگزاري شرايط و
در (WWW) اينترنت جهاني شبكه طريق از اكوتوريستي اطلاعات
و مي‌گيرد قرار دنيا جهانگردان و گردشگران تمامي دسترس
از نقطه هر از را طبيعت‌گردي گشتهاي مي‌توان اينرو ، از
.نمود تنظيم و داد ترتيب نپال مقصد به جهان
كه نپال توريستي امكانات مهمترين ميان از خلاصه ، طور به
قرار جهان سراسر جهانگردان و گردشگران دسترس در همواره
:نمود اشاره برجسته مورد چند به مي‌توان دارد ،
طريق از بليط رزرواسيون و مسافرتي اطلاعات كسب امكان -1
اينترنت شبكه‌جهاني
.مي‌شوند گرم خورشيدي انرژي با كه اقامتگاههايي -2
.توريستي اقامتگاههاي در هلي‌كوپتر فرود باند -3
در حتي محافظ ، و راهنما با راه‌نوردي تورهاي -4
.كشور اين نقاط دورافتاده‌ترين
آيينهاي و سنتي مراسم جشنواره‌ها ، از بازديد امكان -5
.مذهبي اماكن و معابد در سرزمين اين باستاني
البرز شمالي نيمرخ گردشگري بوم جاذبه‌هاي
مجموعه ايران ، اكوتوريستي جاذبه‌هاي سنجي امكان براساس
قابل زيرمجموعه به 8 سرزمين اين گردشگري بوم جاذبه‌هاي
گروههاي به است ممكن زيرمجموعه‌ها اين كه است تفكيك
عبارتند هشتگانه مجموعه‌هاي اين.شوند تقسيم نيز كوچكتري
:از
وغارنوردي كوهنوردي -1
بيابانگردي -دامنه‌نوردي 3 -2
ورزشهاي -ساحلي6 و آبي ورزشهاي-درماني 5 طبيعت -4
زمستاني
صيد شكارو -مردم‌شناسي 8 -7
جاذبه جز به البرز ، شمالي نيمرخ جنگلي پهنه در
شده ياد اكوتوريستي جاذبه‌هاي ديگر مجموعه بيابانگردي ،
شده ، مطالعه برنامهريزيهاي با و مي‌كند پيدا مصداق
واحدهاي نظارت خصوصي ، بخشهاي مشاركت جدي ، و علمي مديريت
انتظار مي‌توان هرآينه مردمي حمايتهاي نيز و ذيربط دولتي
فعال قطبهاي از يكي به خزر حاشيه استانهاي كه داشت
محور در نيز.گردد مبدل كشور پرجاذبه و اكوتوريستي
وجود به باتوجه ايران ، شمال در اكوتوريسم مردم‌شناسي
و تاريخي وسابقه تالشي و گيلك طبري ، تركمن ، همچون اقوامي
بديع اقدامات و طرحها مي‌توان آنان ، قومي فرهنگهاي غناي
و درآورد اجرا به فرهنگي سياحان جلب راستاي در را وجذابي
نيز مناطق ، اين قومي فرهنگهاي وتوسعه زيست محيط حفظ ضمن
درآمدهاي و عوايد كسب و شغلي فرصتهاي ايجادانبوه مي‌توان
مناطق اين در را اقتصادي رونق نتيجه ودر وتوليدي خدماتي
رعايت با وصيد ، شكار بخش در همچنين.بخشيد تحقق
و دقيق نظارت اعمال نيز و علمي و مدبرانه سياستگذاريهاي
همچنان را عرصه اين جذابيت مي‌توان زمينه ، اين در مستمر
.نمود تقويت و حفظ
استانهاي در البرز ، شمالي نيمرخ طبيعي جاذبه‌هاي *
گيلان و مازندران و گلستان
بسيار خزر بحر ساحلي استانهاي طبيعي جاذبه‌هاي مجموعه
براي مناسبي زمينه مي‌تواند رو اين از و است غني و متنوع
نواحي اين در اكوتوريسم توسعه برنامهريزيهاي طراحي
عرصه‌هاي دربرگيرنده گسترده ، زمينه اينآورد فراهم
به اينجا در كه طبيعي جاذبه‌هاي و آثار از است گوناگوني
:مي‌شود اشاره آن موارد اهم از چند نمونه‌هايي
:وحش حيات زيستگاههاي و پناهگاهها ملي ، پاركهاي (1
-قرق -دره النگ -گرمابدشت -ناهارخوران) جنگلي پاركهاي
دره)جنگلي پارك ; گرگان در (هزارپيچ -سدنومل -كلا شصت
پارك ;گيلان در(سراوان)جنگلي پارك ;گنبدكاووس در (مدد
در (نما جهان) شده حفاظت منطقه ;مينودشت در (گلستان)ملي
…و ;ساري در (سمسكنده) وحش حيات پناهگاه ;گرگان
:بركه‌ها و استخرها و مردابها تالابهاو (2
;(كياكلايه) تالاب ;آستارا در (استيل) مرداب ;انزلي تالاب
تالاب ;گرگان در(آلماگل) ،(آلاگل) و (آجي‌گل) تالابهاي
سواحل تالابهاي ;لاهيجان استخر ;تركمن بندر در (گميشان)
…;گرگان خليج جنوبي
:آبشارها (3
شهر گاليكش بخش در (لوه آبشار);گرگان در (زيارت) آبشار
خان)وغار آبشار ;علي‌آباد در (كبودوال) آبشار ;مينودشت
… آستارا در (لوندويل) آبشار ;درشيرآباد (ببين
:درياچه‌ها (4
در (استيل) درياچه ;كلاردشت ارتفاعات در (ولشت) درياچه
…;آستارا عباس‌آباد
:چشم‌اندازها و ييلاقات (5
;(ارده) و(اسالم):جمله از گيلان ، در تالش ييلاقات
…شاهرود در(ييلاق خوش) منطقه ;رودبار ييلاقات
:سواحل (6
ساحل) و (بندرانزلي) ناحيه در بويژه خزر ، حاشيه سراسر
.(كيسوم ساحل) و(آستارا
:باغستانها (7
…;لاهيجان چاي باغهاي ;رودبار زيتون باغستانهاي
ساير و مازندران و گيلان سراسر شاليزارهاي:شاليزارها (8
.خزر حاشيه نقاط
:ودامنه‌ها قلل كوهها ، (9
شهر جنوب در (ماران قلعه) ارتفاعات ;اشكورات ارتفاعات
..;متر ارتفاع 2705 با عقاب آشيانه يا (درفك) قله ;راميان
:وگلزارها دشتها (10
…;چالوس جاده در (گرماب) لاله دشت
:(خزري)هيركاني جنگلهاي (11
جنگل ;گرگان در (كلا شصت) جنگل ;گرگان در (رنگو) جنگل
جنگل ;گاليكش در (گلستان) جنگل ;گرگان در (گرمابدشت)
…;املش جنگلهاي ;مازندران نور در (لاويچ)
:شكارگاهها (12
…;بندرتركمن در گميشان تالاب صيدگاه
:چشمه‌ها (13
(توسكاچشمه) ;بندرگز شهر جنوب كيلومتري در 20 غلغلي چشمه
…;بندرگز در
:مجمع‌الجزاير و شبه‌جزيره‌ها جزيره‌ها ، (14
در واقع (آشوراده) مجمع‌الجزاير ;(ميانكاله) جزيره شبه
…خزر درياي شرقي ساحل بخش
:ييلاقي روستاهاي (15
;چابكسر در (سرولات) روستاي ;گيلان در (ماسوله) روستاي
سياه)كوهستاني روستاهاي ;گرگان در (نما جهان) روستاي
،(چنو) ،(گل زرين)،(پيرزن خاك) ،(بالاجي) ،(چلي) ،(رودبار
واقع كتول علي‌آباد شهرستان در (افراتخته) و ،(جا چه)
…كردكوي ، شهرستان در (درازنو) روستاي;گلستان استان در
:گياهي كمياب گونه‌هاي و گياهي پوشش (16
;مينودشت در (افرا) و (توسكا) ،(ممرز) جنگلي درختان
و(سرخدار) ،(وحشي گيلاس) ،(بارانك) كمياب گونه‌هاي
وديلمان عمارلو كوههاي در (چلچراغ سوسن);(جنگلي گلابي)
(توسكا) متحرك درختچه‌هاي ;منجيل سد پشت ساله هزار (سرو)
….;آستارا آباد عباس (استيل) درياچه در
:جانوري گونه‌هاي (17
(شير) ،(يوزپلنگ) ،(مازندران)ببر نادر و كمياب گونه‌هاي
…(گورخر)و
چهارم بخش
توسعه راستاي در نگارنده پيشنهادات سخن ، فرجام
البرز شمالي درنيمرخ اكوتوريسم
با زيست محيط ارگانيك ارتباط” مسلم اصل به توجه با
بقاء “انساني جوامع وفرهنگي اجتماعي اقتصادي ، فعاليتهاي
در بويژه و البرز شمالي نيمرخ در زيستي تعادل پايداري و
روابط رعايت درگرو خزر ، حاشيه هيركاني جنگلهاي پهنه
زيست و انساني جامعه قانونمند و سنجيده متناسب ، اصولي ،
و خزر حاشيه بوم زيست كه آنجائي از.است آن پيرامون بوم
فرد به منحصر ميراث از آن ، به متعلق ارزشمند اكوسيستمهاي
اينكه به عنايت با ونيز است رفته شمار به جهاني جامعه
و بي‌نظير و ارزشمند ذخيره اين كه وبالفعلي بالقوه خطرات
از ناشي عمدتا داده ، قرار تهديد مورد را حياتي
و جبران غيرقابل سوءاستفاده‌هاي و بي‌رويه استفاده‌هاي
هرگونه لذا است ، اقتصادي توجيه با سودجويي‌هاي
صورت عرصه اين در كه اقتصادي كلان و خرد برنامه‌ريزي
حفظ اولويت نمودن بالحاظ مي‌بايستي مي‌پذيرد
مناطق اين ساكنان بومي فرهنگ تكامل حفظ نيز و زيست محيط
كه اكوتوريسم زيرسامانه رو ، اين از.درآيد عمل مرحله به
به حصول طريق مجربترين و خردمندانه‌ترين كنوني شرايط در
گستره در فرهنگي اجتماعي ، اقتصادي ، ومتوازن پايدار توسعه
توسعه‌اي متضمن مي‌تواند است ، خزر حاشيه جذاب و پربركت
.باشد ديار اين معنوي و مادي ابعاد همه در تكاملي
كه كشور مراتع و جنگلها سازمان اصلي وظايف به نظر نيز
و حفاظت ، احياء ، توسعه” خطير وظيفه چهار عهده‌دار
كه مي‌شود پيشنهاد مي‌باشد ، “جنگلها از بهره‌برداري
در لازم و مستمر بازنگريهاي با همراه برمداومت علاوه
شده ، ياد چهارگانه عرصه‌هاي در جنگلداري پروژه‌هاي اجراي
برنامهريزيهاي در زير ونكات ماسبق ، موارد علي زايدا
:گيرد قرار امعان‌نظر و مطالعه مورد ومراتع جنگلها توسعه
است توسعه‌اي متضمن اكوتوريسم محور بر اقتصادي توسعه (1
بهره‌ور و جامعه فرهنگ به بخشيدن وتقويت ارزشها حفظ با
.زيست محيط از بهينه گشتن
اقتصادي كلان سرمايه‌گذاريهاي به اكوتوريسم ، توسعه در (2
.نيست نيازي چندان
قطبهاي در سرمايه‌گذاري توسعه سازمان ايجاد طرح (3
متضمن كه خزر حاشيه گستره در جمله از و كشور اكوتوريستي
و شايسته و بجا بسيار است ، مناطق اين محلي ساكنان مشاركت
نواحي اين مردم براي شغلي فرصتهاي ايجاد در و است مناسب
.نمود خواهد ايفا بسزايي نقش جوانان ، براي بويژه و
اكوتوريسم ، متولي مديريتهاي بين هماهنگي عدم مساله (4
قانونمند و ساختاري و بنيادي شيوه‌اي به كه است شايسته
.گردد فصل و حل
و كمياب گونه‌هاي وبويژه جانوران نسل حفظ منظور به (5
وحش حيات پناهگاههاي و زيستگاهها در جانوري انقراض روبه
امر بر بيشتري كنترل است بايسته شمال ، جنگلي عرصه‌هاي در
.گردد اعمال شكار و صيد
جنگلي عرصه‌هاي در پايدار توسعه برنامهريزيهاي در (6
به نواحي ، اين ساكن اقوام فرهنگهاي حفظ همواره شمال ،
نظر در توسعه ، استراتژيهاي در خدشه‌ناپذير اصلي عنوان
.شود گرفته
گلستان ، مازندران استانهاي در توريسم توسعه برنامه‌هاي (7
طراحي اكوتوريسم توسعه برمحور همواره است شايسته گيلان و
يافتن رونق باعث خودبخود اكوتوريسم رونق زيرا شود ، واجرا
.شد خواهد مناطق اين توريستي جاذبه‌هاي ساير